الوقت- موضوع انتخاب رییس جمهوری جدید لبنان ماه‌هاست به عنوان بغرنج‌ترین و پیچیده‌ترین پرونده سیاسی در این کشور در کانون توجه قرار دارد. از آنجایی که لبنان نظامی پارلمانی دارد و رییس جمهوری نیز باید از سوی این نهاد برگزیده شود، شکل‌بندی احزاب و نیروهای موثر در پارلمان، نقش مهمی در این فرایند دارد.
فرایند انتخاب رییس جمهوری و نیز نخست وزیر در لبنان به سه دلیل همواره زمانبر و کند پیش می‌رود: نخست اینکه قدرت در لبنان طبق آنچه در پیمان طایف آمده بر مبنای نوعی تقسیم‌بندی طایفه‌ای شکل می‌گیرد و همین مساله باعث محدودیت در انتخاب و کند شدن مسیر انتخاب افراد برای مناصب می‌شود. مثلاً طبق چارچوب پذیرفته شده، رییس جمهوری باید از میان مسیحیان مارونی انتخاب شود. شکل‌گیری اجماع میان طوایف مختلف که هر یک نگاه و منافع سیاسی خاصی دارند، کار بسیار سخت و دشواری است.
دومین دلیلی که همواره روند تعیین مناصب سیاسی در لبنان را پیچیده و زمانبر می‌کند، بالابودن سطح اثرگذاری طرف‌های خارجی در این کشور است. طوایف و گروه‌های سیاسی مختلف در لبنان معمولاً هر یک دارای هم‌پیمان خارجی است و طبیعی است که مناسبات دوستانه یا خصمانه این کشورها با هم بر فضای لبنان هم موثر می‌شود. در ماه‌ها و سال‌های اخیر با تشدید تنش‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای بویژه تحت تاثیر بحران سوریه، لبنان هم از این وضعیت متاثر بوده است. انسداد سیاسی ماه‌های اخیر در این کشور که حتی تاثیرش در مسایل شهری از جمله در موضوع جمع‌آوری زباله هم خود را نشان داد، بیش از هر چیز تابع تحولات منطقه و به طور مشخص تنش میان ایران و عربستان بوده است. به عبارتی دیگر لبنان، گروگان بحران سوریه و تنش‌های کلان در سطح منطقه بوده است. دلیل سومی که فرایند تشکیل دولت و تعیین مناصب سیاسی در لبنان را پیچیده می‌کند ماهیت سیال آرایش گروه‌های سیاسی در این کشور است. این مساله در لبنان تبدیل به مساله عادی شده که یک گروه برای یک دوره‌ای و بر اساس منافع خود، در یک جریان سیاسی قرار بگیرد و خیلی زود و با تغییر شرایط و منافع، به جبهه رقیب بپیوندد و این حرکت در یک دوره کوتاه حتی چند بار رخ دهد. نمونه تازه و عجیب تغییر موضع گروه‌های لبنانی همین چند روز پیش رخ داد. «سمیر جعجع» رهبر حزب «نیروهای لبنانی» (القوات اللبنانیه) و از چهره‌های شاخص جریان 14 مارس، از ژنرال «میشل عون» رهبر فراکسیون «تغییر و اصلاح» در پارلمان و فرمانده پیشین ارتش برای کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری لبنان حمایت کرد.
شاید در نگاه اول هضم این مساله سخت باشد که چگونه کسی که تندترین مواضع را علیه جریان 8 مارس و حزب الله می‌گرفت، خود اینک از کاندیدای اصلی 8 مارسی‌ها ـ ژنرال عون ـ حمایت کند. امروز جعجع در موضوع انتخاب رییس جمهوری همان سیاستی را دارد که «سید حسن نصرالله» دارد.
اما وقتی این رخداد را در سپهر سیاسی لبنان که ماهیت سیال و گذرا دارد، می‌نگریم، این نوع رفتار کاملاً عادی تلقی می‌شود. رفتار گروه‌های لبنانی در سیاست مثل رفتار تجار است؛ یعنی حساب هزینه و فایده. در این چارچوب، دوست و دشمن می‌تواند دوره به دوره جابجا شوند. این تنها منحصر به جعجع نمی‌شود. کاندیداتوری «سلیمان فرنجیه» رهبر حزب «المرده» از احزاب جریان 8 مارس و حمایت «سعد حریری» رهبر حزب «المستقبل» ـ که شاخص‌ترین گروه در جریان 14 مارس است ـ از او، یکی دیگر از رخدادهای اخیر در لبنان است که گویای تغییر جدی در آرایش نیروهای لبنانی است. به عبارت دیگر مرزبندی سیاسی سال‌های اخیر در لبنان (14 مارس و 8 مارس) در موضوع انتخاب رییس جمهوری لبنان دچار تغییر جدی شده است و به نظر می‌رسد نوعی آرایش جدید در حال شکل‌گیری است. نکته مهمتر اما اینجاست که دو کاندیدای اصلی برای پست ریاست جمهوری هر دو از دل جریان 8 مارس که به جریان حامی مقاومت هم معروف است، برخاسته‌اند. این بدان معناست که روند تحولات داخلی و منطقه‌ای به سمتی پیش رود که 8 مارسی‌ها به مرکز ثقل سیاسی در لبنان تبدیل شده‌اند و این جریان مقابل یعنی 14 مارس بوده که بیش از هر طرف دیگر دچار انشقاق شده است. به نظر می‌رسد تثبیت موقعیت دولت سوریه و افزایش قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران بویژه در دو سال اخیر، نقش مهمی در بهبود موقعیت جریان 8 مارس که به ایران و سوریه نزدیک است، داشته است. به نظر می‌رسد در معادله رقابت‌های منطقه‌ای، عربستان سعودی در عرصه لبنان نیز ناکام بود و نتوانست پروژه سیاسی مورد نظر خود را که کنار زدن هم‌پیمانان ایران از عرصه قدرت باشد، محقق کند. سعد حریری نزدیک‌ترین شخصیت سیاسی به عربستان و رهبر جریان 14 مارس از تحولات اخیر خوشایند نیست. قرار است چند روز دیگر پارلمان لبنان بار دیگر تشکیل جلسه دهد تا بلکه گره انتخابات ریاست جمهوری باز شود. هرچند ممکن است این جلسه نیز مثل جلسات مشابه دیگر در ماه‌های اخیر به تعویق بیفتد.
اما آنچه روشن است این است که با پیوستن جعجع به حامیان ژنرال عون، او به نسبت فرنجیه به صندلی ریاست نزدیک‌تر شده است. هرچند در معنای کلان، رییس جمهوری عون یا فرنجیه نوعی پیروزی سیاسی برای جریان هشت مارس است.
محمد خواجوئی
