الوقت- با تغییر و تحولات ژئوپلتیکی در جهان و بلوک بندیهای جدید اقتصادی، سازمانهای منطقهای بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه کشورها قرار گرفتهاند. ایران و کشورهای منطقه که در دو سال گذشته در چارچوب سازمان همکاری شانگهای و اجلاس سیکا، نشستهای متعددی را برگزار کرده بودند تا با تقویت همکاریها از آثار زیانبار بحرانهای جهانی در امان بمانند، این بار در قالب سازمان همکاری اکو دورهم جمع میشوند تا سطوح تجارت درون گروهی را گسترش دهند.
در این رابطه، بیست و هشتمین نشست وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) روزهای سهشنبه و چهارشنبه (12 و 13 آذر) در مشهد برگزار خواهد شد.
به گفته اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه، وزرا و مقامهای ارشد کشورهای عضو اکو به همراه مدیران سازمانهای تخصصی منطقهای این سازمان و نیز دبیرانکل برخی سازمانهای اقتصادی چندجانبه در این نشست مهم منطقهای شرکت خواهند کرد.
اسماعیل بقائی با اشاره به جایگاه و نقش اکو در گسترش همکاری اقتصادی بین کشورهای منطقه تاکید کرد: سازمان اکو از جمله قدیمیترین ترتیبات همکاری اقتصادی منطقهای در بین کشورهای در حال توسعه میباشد که ارتقای توسعه اقتصادی منطقهای را در دستورکار خود دارد و ایران در سال 2024 ریاست دورهای آنرا برعهده دارد.
احمد معصومیفر، رئیس نمایندگی وزارت خارجه در شمال و شرق کشور نیز درباره جزئیات این نشست گفت:«اجلاس وزرا در روز سهشنبه برگزار میشود و روز قبل آن (دوشنبه) اجلاس مقامات ارشد برای تهیه دستورکار برگزار خواهد شد و در پایان بیانیهای تحت عنوان بیانیه مشهد انتشار خواهد یافت. معمولا در اجلاس وزرا که شورای وزیران مهمترین رکن تصمیمگیری برای اکو است، برنامه سال گذشته بررسی و برای سال آینده برنامههای به تصویب میرسد».
آخرین نشست شورای وزرای خارجه اکو در ایران سال ۱۳۹۲ برگزار شد و برگزاری بیست و هشتمین اجلاس آن در مشهد، فرصتی برای ایران و خراسان رضوی است تا ظرفیتهای اقتصادی، فرهنگی و گردشگری ایران و مشهد را به کشورهای حاضر معرفی کند.
جایگاه کمرنگ اکو در توسعه همکاری منطقه
اکو، یک سازمان اقتصادی منطقهای است که سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه در سال 1960 نخستین بار این سازمان را با نام «آرسیدی» یا «سازمان همکاری عمران منطقهای» پایهریزی کردند. در سال 1992، افغانستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و جمهوری آذربایجان به سازمان اکو پیوستند.
ده کشور عضو اکو با مساحت 8 میلیون کیلومتر مربع و بیش از نیم میلیارد نفر در طول سالها تعامل نزدیکی را ایجاد کردهاند. حمل و نقل و ترانزیت، تجارت و انرژی سه اولویت اعضا برای همکاری است، اما ساختارهای اساسی برای همکاری در سایر حوزههای اقتصادی نیز بین اعضا ایجاد شده است.
با اینکه شش دهه از عمر اکو میگذرد اما اعضای این سازمان آنگونه که باید و شاید نتوانستهاند از ظرفیتهای داخلی همدیگر برای توسعه همکاریهای اقتصادی بهره بگیرند.
در حال حاضر، مجموع تولید ناخالص داخلی اعضای اکو ۱.۸ تریلیون دلار، مجموع تجارت خارجی این کشورها ۱.۲ تریلیون دلار و تجارت درون منطقهای آنها نیز ۱۰۰ میلیارد دلار است.
مهمترین محصولات صادراتی کشورهای اکو، انرژی، پلاستیک، مواد معدنی، ماشینآلات و آهنآلات است. در صورتی که همکاریهای دوجانبه و چندجانبه بین اعضای اکو گسترش یابد، بدون تردید سطح تجارت درون منطقهای نیز تقویت خواهد شد.
از سوی دیگر، سرمایهگذاری مستقیم خارجی در کشورهای عضو تنها ۱.۷ درصد کل سرمایهگذاری مستقیم خارجی جهان است که رقمی بسیار پایینتر از انتظارات و پتانسیلهای اقتصادی موجود در منطقه است.
با وجود سطح تجارت محدود اما در طول دو دهه گذشته، کشورهای عضو برای تسریع روند توسعه منطقهای از طریق تلاشهای مشترک خود با یکدیگر همکاری کردهاند که در این رابطه میتوان به چندین پروژه در بخشهای انرژی، کشاورزی، تجارت، حمل و نقل، کاهش خطر بلایا، محیط زیست، بهداشت و کنترل مواد مخدر اشاره کرد.
انتظار میرفت با پیوستن اعضای جدید پس از فروپاشی شوروی سابق، این سازمان بتواند نقش همانند اتحادیه اروپا را برای کشورهای منطقه بازی کند اما سطح روابط و تعاملات تجاری بین کشورها تعریف چندانی ندارد و روابط دوجانبه در بهترین حالت از 5 میلیارد دلار بالاتر نمیرود.
کشورهای عضو اکو قسمت اعظمی از اقلام وارداتی خود را از کشورهای خارج از منطقه تامین میکنند درحالی که این کالاها در کشورهای همسایه هم یافت میشود و با کمترین هزینه میتوانند آنرا به دست آورند.
به گفته کارشناسان اقتصادی، با تسریع در اجرائی شدن موافقتنامههای منطقهای از جمله موافقتنامه تجاری اکو، موافقتنامه تسهیلات ویزایی و موافقتنامه گسترش و حمایت سرمایهگذاری خارجی، کشورهای عضو میتوانند بر مشکلات موجود فائق آیند.
اگر دولتها تعرفههای گمرکی خود را کاهش دهند جذابیتهای زیادی برای فعالان اقتصادی و سرمایهگذاران در منطقه ایجاد خواهد شد تا روابط خود را با سایر کشورهای عضو تقویت کنند.
انرژی و ترانزیت نقطه قوت اکو
کشورهای عضو با توجه به ظرفیتهایی گسترده در عرصه انرژی، بازار بزرگ مصرف نیروی انسانی فراوان، ویژگیهای منحصر به فرد ژئوپلتیکی و دیگر مشخصات اقتصادی، میتوانند بازار مکملی برای کالاهای یکدیگر باشند.
بیشتر کشورهای منطقه دارای ذخایر عظیم نفت و گاز هستند که میتواند نیازهای کشورهای بیبهره از این منابع مانند ترکیه و پاکستان را تامین کنند و این مسئله حجم مناسبات اقتصادی میان اعضا را به طور چشمپیری افزایش خواهد داد.
از طرفی، سازمان اکو در چهارراه کریدورهای شرق-غرب و شمال-جنوب قرار دارد که میتواند با توسعه این زیرساختها نبض اقتصادی منطقه را در کنترل خود داشته باشد.
استفاده از ظرفیت کریدورهای ریلی برای توسعه تجاری اکو، در نشست این سازمان در تاشکند در بهمن 1401 از سوی شهید حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه سابق ایران مطرح شد که سایر اعضا نیز از آن استقبال کردند.
مطمئناً مسیر ریلی اسلامآباد-تهران-استانبول که شبه قاره را به اروپا وصل میکند در توسعه روابط شرق و غرب تاثیر چشمگیری خواهد داشت و جایگاه اکو را در معادلات کلان ترانزیتی قدرتهای اقتصادی جهان برجسته خواهد نمود.
علاوهبراین، این مسیرهای ریلی به توسعه حمل و نقل و افزایش درآمدزایی در منطقه کمک شایانی خواهد داشت. کریدور ریلی پاکستان-ایران-ترکیه که سالها بود اجرا نمیشد در دی ماه 1400 پس از 10 سال وقفه راه اندازی شد، طبق توافقات انجام شده بین سه کشور قرار است هر هفته به طور منظم تردد داشته باشد.
از دو سال پیش نیز کریدور شمال-جنوب ایران راه اندازی شده و این فرصت مناسبی برای کشورهای اکو است تا بتوانند کالاهای خود را از این طریق به اقیانوس هند و خلیج فارس انتقال دهند و این مسئله علاوه بر اینکه روابط کشورهای اکو را توسعه خواهد داد به کاهش هزینهها نیز کمک خواهد کرد و کشورهای آسیای مرکزی از این کریدور ایران استقبال کردهاند و با توسعه زیرساختها در آینده شاهد توسعه روابط بین کشورهای منطقه با ایران خواهیم بود.
نکته مهم دیگر این است که کشورهای عضو اکو در مسیر طرح چین موسوم به «یک کمربند و یک جاده» قرار دارند و با اجرای این پروژه جهانی، سطح تعاملات بین کشورها افزایش خواهد یافت و میتوانند نقش مهمی در روابط بین شرق و غرب بازی کنند.
باتوجه به اینکه به دلیل جنگ اوکراین، مسیرهای اروپایی از خاک روسیه بسته شده است، مسیرهای جایگزین در منطقه بیش از پیش اهمیت پیدا خواهند کرد. چین بیش از 600 میلیارد دلار حجم تجارت با اروپاییها دارد که بخش اعظم صادرات و واردات این کشور به بازارهای اروپایی از مرز روسیه انجام میشد که در حال حاضر بسته شده و چینیها دنبال مسیرهای جایگزین و کم هزینهتری هستند که اعضای اکو به ویژه ایران بهترین گزینه هستند و مقامات پکن هم روی این کشورها حساب باز کردهاند. جاده ابریشم که جمعیت 4 میلیاردی را دربرمیگیرد به ایجاد اشتغال گسترده در کشورهای در مسیر این کریدور منجر خواهد شد و درآمدهای زیادی را از این طریق کسب خواهند کرد.
با این اوصاف، تقویت کریدورهای منطقهای سهم بزرگی در تعاملات کشورها خواهد داشت و اگر اعضای اکو ارادهای برای تقویت روابط داشته باشند میتوانند بخشی از نیازهای خود را از یکدیگر تامین کنند. باتوجه به اینکه مسیرهای دریایی خطرپذیری بیشتری دارند و مسیرهای هوایی هم هزینه بر هستند لذا کریدورهای زمینی و ریلی در آینده توجهات جهانی را به خود جلب خواهند کرد.
بنابراین، اعضای اکو با پیوند کریدور شرق به غرب با کریدور شمال-جنوب، میتوانند منطقه را به هاب تجاری در جهان تبدیل کنند.
نشست مشهد، فرصتی برای معرفی تنوع بیبدیل ایران
با توجه به اینکه اجلاس اکو در مشهد برگزار میشد، ایران میتواند از این فرصت به ارائه ظرفیتهای گردشگری و زیرساختهای اقتصادی خود به ویژه در خراسان رضوی که با افغانستان و ترکمنستان هممر ز است، بپردازد.
در این رابطه بقائی با اشاره به اهتمام جدی دستگاه دیپلماسی برای برگزاری برخی از رویدادهای مهم بینالمللی در سایر استانها، هدف از این اقدام را فراهم کردن امکان آشنایی شرکت کنندگان با ظرفیتهای اقتصادی و فرهنگی مناطق مختلف ایران عنوان کرد.
خراسان رضوی به عنوان گذرگاه مرزی و قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال-جنوب و دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی، در توسعه تجارت شمال- جنوب، امنیت و ثبات، توسعه زیرساختها، جذب سرمایهگذاری و اشتغالزایی نقش مهمی دارد.
اینکه چینیها سعی دارند تا ابر پروژه خود جاده ابریشم جدید را احداث کنند، به خاطر نقشی است که این مسیرهای ریلی در آینده تجارت جهانی ایفا خواهند کرد و کشورهای در مسیر این کریدورها بیش از دیگران مورد توجه قرار خواهند گرفت.
گشوده شدن فصل همکاری سیاسی در اکو
نشستهای اکو فرصتی برای کشورهای عضو برای تبادل نظر در مورد مسائل منطقهای و تحولات بینالمللی است.
با اینکه اکو سازمان اقتصادی است اما از آنجا که کشورهای عضو در بسیاری از موضوعات امنیتی و سیاسی دارای منافع و تهدیدات مشترک و دیدگاههای نزدیک به هم هستند و از طرفی اشتراکات فرهنگی و دینی زیادی دارند، لذا برگزاری این نشست در شرایط ملتهب و تنشآمیز منطقهای موجب شده تا در نشست مشهد هیئتهای شرکت کننده گریزی نیز به مسائل سیاسی بزنند و دیدگاه مشترک اعضا ی این سازمان در مواجهه با بحرانهای موجود در غزه و لبنان و سوریه را نمایان کنند.
در حال حاضر، جنگ غزه از جمله اشتراکات سیاسی بین اعضای اکو است که نشست مشهد فرصت خوبی است تا از چارچوب این نشست منطقهای جنایات رژیم صهیونیستی در فلسطین را محکوم کرده و برای مقابله با جنگ افروزی سران تلآویو، تمهیداتی بیندیشند.
طبیعتاً هر چه فشارهای بینالمللی به ویژه کشورهای اسلامی علیه باند جنایتکار صهیونیستی افزایش یابد، زمینه برای توقف درگیریها در غزه نیز هموار خواهد شد.
همچنین اعضای اکو میتوانند برای حل بحران سیاسی در افغانستان نیز کمک شایانی بکنند تا با بازگشت ثبات به این کشور، شرایط برای ورود حکومت طالبان به جامعه جهانی نیز هموار شود.
در مجموع میتوان گفت نشست وزرای خارجه اکو در مشهد، فرصت خوبی برای ایران و اعضای این سازمان است تا با استفاده از ظرفیتهای داخلی به خصوص در حوزه ترانزیت و انرژی، منطقه را به هاب تجاری در جهان تبدیل کنند.