الوقت- با اینکه اتحادیه آفریقایی در دهه‌های گذشته نقش عمده‌ای در حمایت از آرمان فلسطین و شکل دادن به افکار عمومی جهانی در مورد مسائل بشردوستانه و جنگ نسل کشی علیه غیرنظامیان فلسطینی ایفا کرده است اما با این حال، مواضع آفریقایی‌ها در برابر جنگ کنونی غزه یکسان نبوده است.
از آغاز قرن بیست و یکم، رژیم صهیونیستی موفق شد توافقات اقتصادی و امنیتی با کشورهای آفریقایی را دو برابر کند اما درگیری غزه که در 7 اکتبر با عملیات سیل‌الاقصی شروع شد، ممکن است این روابط را تحت‌الشعاع قرار دهد.
مسیر واگرایی آفریقا و تل‌آویو شروع شد
پس از وقایع 7 اکتبر و عملیات نیروهای حماس علیه شهرکهای اشغالی غلاف غزه، برخلاف انتظار صهیونیستها که منتظر موج محکومیت جهانی عملیات طوفان الاقصی بودند، تنها معدودی از کشورهای آفریقایی حاضر به محکومیت این عملیات شدند و اکثر 54 کشور آفریقایی در برابر این شکست اطلاعاتی سنگین رژیم صهیونیستی سکوت کردند.
کشورهای توگو، کنیا، جمهوری دموکراتیک کنگو و سنگال که همگی از شرکای اقتصادی و امنیتی تل‌آویو هستند، با محکوم کردن حمله حماس، با صهیونیستها ابراز همدردی کرده و پیام‌های تسلیت به سران تل‌آویو ارسال کردند. دولت غنا حمایت قاطعانه از رژیم صهیونیستی را اعلام و کامرون یک پیام تسلیت رسمی به سران تل‌آویو ارسال کرد.
اما پس از تجاوز ارتش صهیونیستی به غزه و شروع جنایات این رژیم علیه غیرنظامیان و بحرانی شدن وضعیت انسانی در این باریکه تحت محاصره، ورق حمایت‌های انگشت‌شمار آفریقایی‌ها کاملاً برگشت و کشور چاد که روابط خود را با تل‌آویو در سال 2019 عادی‌سازی کرده بود، به اولین کشور آفریقایی تبدیل شد که در 4 نوامبر 2023، کاردار خود را برای مشاوره احضار کرد.
وزیر خارجه چاد در سال 2020، در سخنانی درباره مواضع کشورش در قبال مناقشه فلسطین گفته بود که ازسرگیری روابط دیپلماتیک با اسرائیل، به هیچ وجه بر موضع چاد در قبال موضوع فلسطین و اراضی اشغالی عربی تأثیری نمی‌گذارد. به همین خاطر این کشور پس از گذشت چند ماه از تجاوز صهیونیستها به غزه، نتوانست در برابر این نسل‌کشی ساکت بنشیند.
در بین آفریقایی‌ها موضع‌گیری آفریقای جنوبی در برابر جنایات ارتش اشغالگر مثال زدنی بود که با صراحت بیشتری پرونده نسل‌کشی در غزه را به دیوان کیفری بین‌المللی ارجاع داد و توانست ده‌ها کشور دیگر را برای محکوم کردن جنایات تل‌آویو در غزه، با خود همراه کند.
ورود صهیونیستها به آفریقای تازه استقلال یافته
رژیم صهیونیستی که در دهه های اول تاسیس جعلی خود از سوی کشورهای عربی محاصره شده بود، برای خروج از این انزوای سیاسی روی کشورهای تازه استقلال یافته آفریقا حساب باز کرده بود و به همین دلیل سیاست پیدا کردن جای پای نفوذ در قاره سیاه و یافتن متحدانی جدید را از همان روزهای آغازین موج مبارزات ضداستعماری و استقلال‌خواهانه کلید زد.
پس از استقلال آفریقایی‌ها در اوایل دهه 1960، تل‌آویو شرکای بالقوه‌ای را در رژیم‌های جدید پیدا کرد و از مسیر دیپلماتیک با استناد به سیاست «جامعه رنج‌دیده»، به ویژه به کشورهای جنوب صحرای آفریقا روی آورد و چندین قرارداد همکاری با اتیوپی، اوگاندا، زئیر (جمهوری دموکراتیک کنگو)، کنیا، رواندا، چاد و جمهوری آفریقای مرکزی امضا کرد.
متعاقب آن، کیبوتص‌ها (شهرکهای صهیونیستی وابسته به کشاورزی) به مکان سفرهای مطالعاتی برای شهروندان این کشورها تبدیل شد.
با گذشت زمان، رژیم صهیونیستی از سال 2002 به تمام اجلاس های سازمان وحدت آفریقا و اتحادیه آفریقا در ارتباط با موضوع فلسطین دعوت شد.
اما با وجود تلاش‌های همه جانبه اسرائیل برای همکاری با آفریقا، بسیاری از این کشورها همچنان حمایت از فلسطین را در اولویت قرار داده بودند. در سال 1971، در جریان اجلاس «داکار» پایتخت سنگال، کشورهای این قاره شکست ماموریت گونار جارینگ، نماینده سازمان ملل در دستیابی به حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه اعراب و اسرائیل را محکوم کردند و به قطعنامه 242 درباره محکومیت تصرف سرزمین‌های عربی توسط رژیم صهیونیستی که در نوامبر 1967 پس از جنگ شش روزه اشغال شده بود، رای دادند.
درحالی که کمیته‌ای متشکل از ده رئیس دولت (کامرون، اتیوپی، ساحل عاج، کنیا، لیبریا، موریتانی، نیجریه، سنگال، تانزانیا و زئیر) به رهبری لئوپولد سدار سنقر، رئیس جمهور سنگال برای ترویج راه حل دو دولتی تشکیل شد اما در نوامبر 1971 گلدا مایر، نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی در نامه‌ای اخطارآمیز به موبوتو سسه سکو، رئیس جمهور زئیر، این اقدامات را مغایر با روابط بین تل‌آویو با آفریقایی‌ها اعلام کرد.
تشدید این شکاف در سالهای بعد ادامه پیدا کرد و پس از جنگ یوم کیپور در سال 1973، تقریباً همه کشورهای آفریقایی، به جز مالاوی، بوتسوانا، سوازیلند، لسوتو و آفریقای جنوبی تصمیم گرفتند روابط دیپلماتیک با تل‌آویو را قطع کنند.
در تونس، حبیب بورقیبه، رئیس جمهور وقت، از حامیان رویکرد دو دولتی، پس از اخراج سازمان آزادیبخش فلسطین از لبنان، میزبان این سازمان بود. بمباران مقر سازمان آزادیبخش فلسطین توسط اسرائیل در سال 1985 و ترور ابو ایاد، رهبر دوم این سازمان، منجر به تقویت احساسات طرفدار فلسطین در میان مردم تونس شد تا جایی که با گذشت چهار دهه از این موضوع، قیس سعید، رئیس جمهور تونس، هر گونه عادی سازی با رژیم صهیونیستی را خیانت بزرگ می‌داند.
در ژوئیه 2021، موسی فکی مهامت، رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا در اقدامی سیاسی، تمایل خود برای اعطای وضعیت عضو ناظر به رژیم صهیونیستی در اتحادیه آفریقا مشابه آنچه که فلسطین از 2013 دارد، ابراز کرد، اما آفریقای جنوبی در اجلاس سالانه این اتحادیه که در آدیس آبابا برگزار شد، این تصمیم را ناعادلانه و غیرقابل توجیه دانست زیرا مطابق با قوانین آن در نظر گرفته نشده بود و به همین منظور در واکنش به این مواضع جلسه را زودتر از موعد مقرر ترک کرد.
شاید شکست تلاش موسی فکی مهامت را بتوان شکستی سنگین برای یک دهه دیپلماسی بازگشت اسرائیل به آفریقا عنوان کرد. در طول یک دهه گذشته کابینه‌های رژیم تلاش کردند تا با تکیه بر تعاملات تجاری، توافقات امنیتی و نظامی و همکاری‌های فناورانه، روابط با آفریقا را بازسازی کنند. تجارت با آفریقا تنها 1.5 درصد از تجارت خارجی رژیم صهیونیستی (حدود 1.3 میلیارد دلار) را شامل می‌شود که سهم بزرگ آن برای آفریقای جنوبی (241 میلیون دلار از صادرات اسرائیل برای 9 ماه اول سال 2023) است. اما محافل تجاری تل‌آویو، پتانسیل رشد در تجارت با آفریقا را به ویژه در بخش‌های فناوری و دیجیتال (امنیت سایبری، سلامت الکترونیک، ارتباطات) عالی می‌دانند.
با این حال، این تلاش‌های یک دهه‌ای با طوفان الاقصی بر باد رفت و یکی از نمونه‌های واضح آن برهم خوردن روابط با سنگال است. در ژوئن 2017 و در حاشیه نشست جامعه اقتصادی کشورهای غربی آفریقا (اکواس) که با حضور بنیامین نتانیاهو نخست وزیر صهیونیستی در کشور لیبریا برگزار شد، تل‌آویو موفق شد روابط دیپلماتیک خود را با سنگال از سر بگیرد و تغییری اساسی در مواضع این کشور اسلامی در آفریقا که در سال 1967، به یاسر عرفات، رئیس سازمان آزادیبخش فلسطین، گذرنامه دیپلماتیک اعطا کرده بود و به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در محکومیت اشغالگری رژیم صهیونیستی رای مثبت می‌داد، ایجاد کند.
با این حال دولت سنگال اکنون مواضع خود را کاملاً مطابق بر قطب‌نمای ضدصهیونیستی اتخاذ می‌کند به صورتی که «عثمان سونکو» نخست وزیر این کشور شهریور ماه امسال با شرکت در تجمع ضد صهیونیستی در داکار خواستار اتحاد جهان اسلام در تحریم رژیم صهیونیستی به دلیل ارتکاب جنایات علیه فلسطینی‌ها شد.
مخالفت آفریقا با کوچ ساکنان غزه
بر اساس گزارش تایمز اسرائیل، شورای امنیت در حال کار بر روی طرحی برای حرکت داوطلبانه فلسطینیان از غزه به کنگو یا رواندا یا چاد است اما کشورهای آفریقایی هرگونه مذاکره با تل‌آویو در این زمینه را تکذیب می‌کنند. در ژانویه 2024، سخنگوی دولت جمهوری کنگو اعلام کرد که رسانه‌ها بدون هیچ ملاحظه‌ای موضوع بین کنگو و رژیم صهیونیستی در مورد پذیرش مهاجران از غزه را مطرح می‌کنند اما دولت هرگونه تماس با مقامات تل‌آویو در این زمینه را تکذیب می‌کند. امروزه در سرتاسر آفریقا، جمعیت عظیمی همبستگی خود را با فلسطین اعلام می‌کنند که پیامدهای سیاسی آن برای تل‌آویو اجناب‌ناپذیر است تا نشان دهد مسئله فلسطین همچنان مهمترین عامل شکست استراتژی رژیم صهیونیستی برای همگرایی آفریقا است.
