الوقت- نوسانات اقتصادی و بحرانهای مالی در دهه اخیر، کشورهای تک محصولی به ویژه نفت‌خیز را در معرض خطر کاهش منابع مالی قرار داده است، تا جایی که برخی بازیگران در خلیج فارس قصد دارند اندوخته‌های نفتی را در سایر بخش‌های تجاری سرمایه‌گذاری کرده و درآمدهای غیرنفتی را توسعه دهند.
عربستان سعودی که در حال حاضر بزرگترین صادرکننده نفت جهان است، از سال 2021 یک استراتژی سرمایه‌گذاری ملی در مقیاس بزرگ را آغاز کرد که برای افزایش رشد بالقوه تولید ناخالص داخلی از طریق تنوع بخشیدن به اقتصاد طراحی شده است.
استراتژی محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی برای تغییر به سمت اقتصاد غیرنفتی عمدتاً به «صندوق سرمایه گذاری عمومی» برای هدایت قطار سرمایه گذاری در داخل و خارج متکی است تا منابع جدید برای این کشور تامین کند. ساختار حاکمیتی برای اطمینان از همسویی استراتژیک با چشم انداز 2030 و نظارت مؤثر بر فعالیتهای صندوق طراحی شده است.
صندوق سرمایه گذاری عمومی در آخرین گزارش‌های خود مجموع دارایی‌های خود را بالغ بر 3.47 تریلیون ریال تقریباً (925 میلیارد دلار) اعلام کرد.
خلیج آنلاین، در گزارشی درباره فعالیتهای انجام شده توسط این صندوق نوشت که از آغاز سال 2024، صندوق عمومی معاملات زیادی را برای خرید سهام شرکتهای داخلی و خارجی انجام داده است.
خلیج آنلاین ادعا کرده که صندوق عمومی عربستان، پنجمین صندوق بزرگ در جهان و دومین صندوق بزرگ در جهان عرب است و از هیچ تلاشی برای دستیابی به جاه طلبی‌های ولیعهد که در چشم‌انداز 2030 گنجانده شده است، برای رسیدن به هدف کاهش وابستگی به اقتصاد نفت دریغ نمی‌کند. اما در این میان اتکای همیشگی به این پشوانه مالی عظیم بدون چالش نبوده و تحلیلگران معتقدند که بهره‌برداری از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان ممکن است در سالهای آتی با مشکلاتی همراه شود.
اخیراً وبسایت «بیزینس اینسایدر» در گزارشی به بررسی فعالیتهای صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان و اقدامات آن برای تبدیل شدن به اهرمی برای دستیابی به بخشی از اهداف چشم‌انداز 2030 پرداخته است.
این گزارش با اشاره به اینکه صندوق سرمایه گذاری عمومی آماده تبدیل شدن به یک نیروی سرمایه گذاری عظیم در عرصه جهانی است، تاکید کرد که این صندوق در سالهای اخیر سرمایه‌گذاری در طرح‌های اقتصادی برجسته در سطح جهانی را تشدید کرده است تا به هدف کاهش وابستگی عربستان به نفت دست یابد.
صندوق عمومی عربستان در نیمه اول سال جاری مجموعاً نزدیک به 100 میلیارد دلار در شش ماهه اول سال جاری سرمایه گذاری کرده است. مایملک این صندوق در بازار آمریکا تا پایان شش اول سال جاری به 20.7 میلیارد دلار افزایش یافت و بر اساس اطلاعاتی که در اواسط آگوست منتشر شد، این صندوق در 42 شرکت آمریکایی سرمایه گذاری کرده است.
توسعه فعالیتهای سرمایه‌گذاری
این صندوق برای اینکه از نوسانات و بحرانهای مالی ناشی از سرمایه‌گذاری در یک بخش در امان بماند، دامنه فعالیت‌هایش را به سایر سطوح اقتصادی نیز گسترش داده است.
اخیراً شبکه بلومبرگ فاش کرد که صندوق عمومی برای خرید هواپیماهای بوئینگ و ایرباس برای تأسیس یک شرکت بار هوایی به عنوان گامی جدید برای سرمایه‌گذاری در زمینه حمل و نقل کالا از طریق خطوط هوایی ملی عربستان اقدام کرده است که هدف آن تبدیل این کشور به یک مرکز لجستیک جهانی در حوزه حمل کالا و مسافر است.
این صندوق در ابتدا برای سرمایه گذاری در بخش‌هایی ایجاد شد که می‌تواند رشد اقتصادی عربستان را تقویت کند. در ابتدا، فعالیتهای آن عمدتاً بر سرمایه‌گذاری های داخلی متمرکز بود. با این حال، مسیر صندوق با تدوین سند چشم انداز 2030 توسط بن سلمان چرخش قابل توجهی پیدا کرد. بر اساس چشم انداز 2030، مقامات سعودی به دنبال افزایش سرمایه گذاری دولتی و خصوصی، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تنوع بخشیدن به اقتصاد هستند.
در مجموعه فعالیتهای صندوق عمومی سرمایه گذاری عربستان اکنون در زمره پرکارترین نام‌ها در عرصه تجارت جهانی به شمار می‌رود. به گزارش بیزینس اینسایدر، صندوق عربستان سعودی روی شرکت‌هایی مانند «اوبر» به رهبری دارا خسروشاهی، مدیرعامل این شرکت شرط بندی کرده است.
در بخش فناوری، 3.5 میلیارد دلار به اوبر تزریق کرده، 45 میلیارد دلار به صندوق ویژن سافت‌بانک سرازیر کرده، 60 درصد از سهام (Lucid) رقیب شرکت تسلا را خریداری کرده و مالک اکثریت استارت‌آپ واقعیت افزوده Magic Leap شده است.
فراتر از آن، میلیاردها دلار به LIV Golf تزریق کرده است، نیوکاسل یونایتد را به ارزش 415 میلیون دلار تصاحب کرده است، از صندوق زیرساخت بلک استون با 20 میلیارد دلار حمایت کرده و در کارناوال، بزرگترین اپراتور کشتی‌های مسافرتی جهان، سرمایه گذاری کرده است.
خطرات سرمایه گذاری صندوق عمومی عربستان
اگرچه بن سلمان سعی دارد تا یک دهه آینده عربستان را به جایگاه بالاتری در عرصه اقتصادی برساند و برای تحقق این جاه طلبی‌ها روی صندوق سرمایه گذاری حساب ویژه باز کرده است اما این طرح بدون چالش نیست و میزان موفقیت عربستان در عملیاتی کردن رویاهایش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
بیزینس اینساید در این باره نوشت:«صندوق عمومی عربستان باید از واقعیت دشوار گسترش بزرگ فعالیتها درس می‌گرفت، زیرا تعدادی از سرمایه‌گذاری‌های برجسته آن در خارج از کشور از مشکلات مالی رنج می‌بردند چنانکه تنها در یک قلم این صندوق مجبور به پمپاژ 1.5 میلیارد دلار به Lucid برای پر کردن شکاف تأمین مالی آن شد. از طرفی، عربستان در سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز که شامل تأمین منابع مالی به شرکتهای نوظهور در مراحل اولیه رشد، در ازای حقوق مالکیت یا سهام مالکیت می‌شود، در صدر قرار گرفت و این گاهی اوقات خطراتی را به همراه دارد».
به نظر می‌رسد، سرمایه‌گذاری‌های ریاض در برخی شرکتهای بزرگ جهان، ضررهای زیادی را به سعودیها وارد کرده است. در این رابطه، شبکه «بلومبرگ» اخیرا به نقل از افراد مطلع اعلام کرد که صندوق دولتی عربستان در سال 2021 بخشی از سهام شرکتهای «ویستا» و « Plural sight » خریداری کرد و از این معامله همراه با سرمایه گذاران مشترک خود پس از تجدید ساختار بدهی، حدود 4 میلیارد دلار از دست داد».
همچنین بلومبرگ گزارش داده که صندوق سرمایه گذاری عربستان در سال 2022، در بخش ورزش «تور گلف استارتاپی» سرمایه گذاری کرد اما به دلیل سقوط سهام این شرکت، حدود 11 میلیارد دلار ضرر کرد.
اوایل ماه آگوست، بلومبرگ فاش کرد که صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان از سال 2023 نزدیک به 750 میلیون دلار به شرکت واقعیت افزوده Magic Leap تزریق کرده است، اگرچه این شرکت هنوز در جستجوی یک مدل تجاری پایدار است.
یکی از موارد زیان ده عربستان، سرمایه گذاری در شرکت تسلا، سازنده خودروهای الکتریکی بود که برای اولین بار در سال 2018 پس از مذاکرات صندوق ملی عربستان با «ایلان ماسک» برای خصوصی کردن تسلا، بیش از 1 میلیارد دلار از سعودیها جذب کرد، اما با نرخ سوخت بالا و کاهش تقاضا برای خودروهای برقی، عربستان نیز ضرر کرد.
درهم‌تنیدگی صندوق عمومی با شخصیت‌های سیاسی نیز نگرانی‌هایی را برای صندوق دولتی عربستان ایجاد می‌کند. جارد کوشنر، داماد دونالد ترامپ که شرکت سهام خصوصی Affinity Partners را در سال 2021 راه اندازی کرد، مبلغ 2 میلیارد دلاری از صندوق عربستان دریافت کرد که اکنون این تعهد با تحقیقات سناتور ران وایدن، رئیس کمیته مالی سنا مواجه است.
در نامه‌ای که در ژوئن منتشر شد، سناتور وایدن این نگرانی را مطرح کرد که «صندوق عمومی عربستان و سایر صندوق‌های خاورمیانه از پرداخت‌ها به مدیران Affinity به عنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر کوشنر و دیگر افراد قدرتمند سیاسی استفاده می‌کنند».
این درحالی است که دو سال پیش برخی رسانه‌های عربی گزارش دادند که عربستان 2 میلیارد دلار به کوشنر داده تا در زیرساخت‌های سرزمینهای اشغالی سرمایه گذاری کند. از آنجا که رژیم صهیونیستی به دلیل جنگ‌های مکرر با گروه‌های مقاومت، به لحاظ اقتصادی دچار بحران شده، لذا به نظر می‌رسد عربستان در این پروژه هم روی اسب بازنده شرط بندی کرده است.
در مجموع، می‌توان گفت که صندوق‌های دولتی کشورهای عرب خلیج فارس به طور فزاینده‌ای به دنبال دریافت حقوق سرمایه‌گذاری مشترک در معاملات و به دنبال بازدهی بهتر هستند و می‌خواهند شهرت خود را به عنوان مدیران دارایی در کلاس جهانی افزایش دهند، اما ریسک این فعالیتها بالاست و اگر چنین سرمایه‌گذاری‌هایی تضعیف شود، شرکای کوچک در کنار شرکتهای سهام خصوصی در معرض ضرر قرار می‌گیرند.
