پایگاه تحلیلی الوقت - ترور «اسماعیل هنیه»، رهبر سیاسی حماس در تهران اگرچه برای این جنبش مقاومت خسارتی سنگین به شمار می‌رود، اما واقعیت آن است که شهید هنیه اولین فرمانده شهید حماس نیست و پیش از این نیز حماس از زمان ترور بنیانگذار و رهبر معنوی خود، یعنی «شیخ احمد یاسین»، در سال 2004 تا به امروز شخصیت‌ها و چهره‌های تاثیرگذاری را در علمیات‌های تروریستی رژیم صهیونیستی از دست داده است، اما این ترورها تا کنون نتوانسته باعث عقب گرد یا تضعیف حماس در جامعه فلسطینی و حتی در سطح منطقه شود.
خالد حروب، کارشناس سیاسی جهان عرب در یادداشتی در میدل ایست آی معتقد است که حماس با ترور هنیه نابود نخواهد شد، چون رهبری جمعی این گروه در داخل و خارج از فلسطین گسترش یافته و عملکرد این گروه مقاومت به گونه‌ای است که ساختار آن با از بین رفتن رهبران از میان نخواهد رفت. در واقع حماس به یک اتاق فکر جمعی متکی است و نه صرفا شخصیت رهبران. وقتی حماس با ترور رهبرانش مواجه می‌شود، رهبران جوان‌تر وارد عمل می‌شوند، سازمان‌دهی مجدد صورت می‌گیرد و پایگاه حمایتی گروه گسترش می‌یابد.
در این میان برای شناخت و آگاهی از وضعیت حماس پس از ترور هنیه، شاید بد نباشد که نگاهی به شرایط شکل گیری این گروه مقاومتی در باریکه غزه داشته باشیم.
حماس چگونه ظهور یافت؟
عامل مهم ظهور و شکل گیری حماس و دیگر گروه های مقاومت فلسطینی یک دلیل بیشتر نیست: وحشیگری و اشغال مداوم اسرائیل در سرزمین‌های فلسطینی.
رژیم صهیونیستی در دوره‌ای علیه سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) و فتح جنگید و تا حد زیادی هر دو را بدون پایان دادن به اشغال فلسطین خنثی کرد. در واقع خنثی شدن فتح و ساف در برابر اشغالگری اسرائیل در فلسطین باعث شکل گیری حماس و جهاد اسلامی به عنوان گروه‌های مقاومت شد و این یک فرمول همیشگی و ثابت شده است که اشغال نظامی باعث ایجاد مقاومت در هر منطقه‌ای می شود و گروه‌های مقاومت فلسطینی مانند حماس زائیده خنثی شدن فتح و ساف در برابر اشغالگری صهیونیست‌هاست.
هنگامی که هنیه در سال 2006 به ریاست دولت منتخب فلسطین رسید، از ترک خانه ساده خود در اردوگاه آوارگان الشاطی برای نقل مکان به یک اقامتگاه رسمی امتناع کرد و در عوض بدنبال نزدیک بودن به نبض مردم، پناهندگان و... فقرا و بدنه اصلی جامعه فلسطینی در نوار غزه بود. این نکته کلیدی برای درک شخصیت و منش سیاسی هنیه است.
هنیه که در دهه 1990 به عنوان یک جریان اصلی سیاسی در حماس فعال شد، در همان زمان در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین در کنار چند تن دیگر از اعضای حماس شرکت کرد. این رویه هنیه برخلاف بایکوت رسمی حماس علیه شرکت در ساختارهای سیاسی رسمی فلسطین بود که از زمان امضای توافق اسلو شروع شده بود و در آن زمان هنیه این بایکوت سیاسی را کنار گذاشت و حماس را وارد رقابت‌های سیاسی رسمی در فلسطین کرد.
هنیه در آن زمان درباره شرکت در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین اعلام کرد که مشارکت در انتخابات پاسخی به تقاضای تعداد قابل توجهی از مردم ما خواهد بود که به دنبال جایگزینی صادقانه برای اهداف فلسطین هستند. هنیه حتی چند سال بعد در انتخابات 2006 مجلس قانونگذاری فلسطین پیروز شد و به یک موقعیت سیاسی متسحکمی دست یافت. به قدرت رسیدن هنیه در داخل حماس و محبوبیت او در میان مردم فلسطین با رویکرد هوشمندانه او مرتبط بود. او به زبان مردم عادی صحبت می کرد و خطیب دینی و بسیجی نظامی ماهری بود.
این محبوبیت همچنان همراه هنیه بود. او حافظ قرآن بود و نظرسنجی‌های قبل و بعد از عملیات 7 اکتبر نشان می‌داد که شهید هنیه در صورت برگزاری انتخابات می توانست «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین را شکست دهد و قدرت را در کرانه باختری وغزه به صورت همزمان در دست داشته باشد.
هنیه که همیشه در خط مقدم رهبری حماس بود، حتی برای بسیاری از رقبای فلسطینی خود مورد احترام بود. او به یک چهره دیپلماتیک با نفوذ برای حماس تبدیل شده بود و باعث شد حماس در سال 2017 او را به عنوان رئیس دفتر سیاسی خود انتخاب کند و او را به خارج از نوار غزه منتقل نماید. خروج هنیه از غزه و اقامت در خارج از کشور، عمدتاً در قطر و ترکیه ، تصمیمی بود که حماس فکر می‌کرد سود بیشتری نسبت به ضرر و زیان برای فلسطین به همراه خواهد داشت. در حالی که برخی از هنیه به خاطر خروج از غزه انتقاد کردند، او موفق شد شبکه گسترده ای از روابط با رهبران دولت ها و جنبش ها از سراسر منطقه و فراتر از آن ایجاد کند. رهبران عرب و مسلمان از مراکش تا مالزی از حماس در دوران فعالیت هنیه در خارج از غزه استقبال کردند و او در سفر اخیر خود به عمان با استقبال گرم سلطان، دولت و مردم این کشور مواجه شد. در واقع خروج هنیه به خارج از غزه باعث شد تا حماس دارای ارتباطات گسترده جهانی شود و دایره نفوذ حماس به عنوان یک گروه فلسطینی به داخل سایر کشورهای اسلامی کشیده شود. دیدارهای مختلف با رهبران کشورهای اسلامی و برخی از روسای سیاسی و دولت‌ها همگی نشان داد که هنیه در طول هفت سال گذشته که در دفتر حماس در قطر و ترکیه فعال بود، به خوبی توانسته بود که حماس را به یک جنبش فلسطینی فعال در سطح جهان تبدیل کند و رویه دیپلماتیک موفقی را پیگیری می‌کند.
حماس پس از هنیه
حماس پس از هنیه به یک رهبر کاریزماتیک در حد هنیه نیاز خواهد داشت و در در نهایت دقیقاً همین رهبر کاریزماتیک را نیز بدست خواهد آورد، درست همانطور که پس از کشته شدن شیخ یاسین و دیگر رهبران ارشد حماس، هنیه توانست به یک شخصیت کاریزماتیک در فلسطین تبدیل شود.
حتی ترور هنیه باعث خواهد شد که در کنار حماس گروه های انشعابی بی شمار و رادیکال تری در برابر اسرائیل قد علم کنند که کار را برای صهیونیست‌ها دشوارتر خواهد کرد.
با این حال به نظر می‌رسد که موضوع مذاکرات تبادل اسرا میان حماس و اشغالگران تا مدت‌ها پس از شهادت هنیه به حاشیه خواهد رفت و احتمال می‌رود که حماس پس از هنیه بیش از هر چیز دیگری به دنبال استراتژی‌های جایگزین برای ادامه جنگ فرسایشی با اشغالگران در غزه باشد. مسیری که مطلوب صهیونیست‌ها در غزه نیست و انرژی زیادی را از نظامیان صهیونیست در غزه خواهد گرفت.
