الوقت- دولت سیزدهم در ادامه گسترش روابط با همسایگان در چارچوب راهبرد «نگاه به شرق»، ترکیه را به عنوان اولویت دیپلماسی خود در سال 2024 انتخاب کرده است. در این رابطه، سید ابراهیم رئیسی، ریس جمهور ایران به دعوت همتای ترکیه‌ای خود و به منظور انجام سفر رسمی، روز چهارشنبه در راس یک هیئت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی عازم آنکارا پایتخت ترکیه خواهد شد.
رئیسی در این سفر پس از استقبال رسمی از سوی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با وی ملاقاتی خصوصی خواهد داشت و سپس هشتمین نشست شورای‌عالی همکاری‌های ایران و ترکیه به ریاست دو رئیس جمهور برگزار می‌شود. همچنین در جریان این سفر، دو رئیس جمهور در نشست مشترک تجار و فعالان اقتصادی ایران و ترکیه حضور خواهند یافت و رئیسی با ایرانیان مقیم این کشور نیز دیدار می‌کند.
شبکه «تی.آر.تی» در گزارشی درباره جزئیات سفر رئیسی نوشته است:«در دیدار رئیسی و اردوغان، چند تفاهم نامه همکاری امضا خواهد شد. در این دیدار جوانب اقداماتی که می‌توان برای بهبود روابط موجود در حوزه‌هایی مانند اقتصاد، تجارت، انرژی، حمل و نقل و صنایع دفاعی انجام داد، مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. همچنین دو طرف گام‌های احتمالی برای آتش‌بس دائمی در غزه را بررسی خواهند کرد». این سفر قرار بود ۱۵ دی برگزار شود که به دلیل وقوع جنایت تروریستی در کرمان به تعویق افتاد.
اقتصاد در اولویت دو کشور
به رسم سنوات گذشته که همکاری‌های اقتصادی در راس رایزنی‌های مقامات دو کشور قرار داشته، اینبار نیز محوریت اهداف سفر رئیسی به آنکارا را موضوعات اقتصادی تشکیل می‌دهد. تهران و آنکارا با ریل گذاری‌ها و توافقاتی که در سالهای اخیر انجام شده است، هدفگذاری 30 میلیارد دلاری را در روابط تجاری در دستورکار قرار داده‌اند
درباره سطح کنونی تبادلات تجاری میان دو طرف، محمد رضوانی‌فر، معاون وزیر اقتصاد و رئیس کل گمرک ایران اخیراً اظهار داشت که مجموع تجارت ایران با ترکیه در 9 ماه امسال به بیش از 8.5 میلیارد دلار رسیده است. به گفته رضوانی‌فر: در این مدت 6 میلیون و 400 هزار تن کالا به ارزش 3 میلیارد و 300 میلیون دلار به ترکیه صادر شده است که به لحاظ وزن 12.5 درصد افزایش و از حیث ارزش 15 درصد کاهش داشته است. وی در خصوص میزان واردات از ترکیه در 9 ماهه اخیر گفت:در این مدت 3 میلیون تن کالا به ارزش 5 میلیارد و 300 میلیون دلار وارد کشور شده است که به لحاظ وزن 12 درصد و از حیث ارزش 17 درصد رشد نشان می‌دهد.
ترکیه یکی از بزرگترین خریداران گاز ایران است و بخشی از نیازهای انرژی خود را از طریق همسایه خود تامین می‌کند و همواره سعی کرده روابط خود با جمهوری اسلامی را بدون در نظر گرفتن تحریم‌ها و فشارهای سیاسی غرب حفظ کند.
ترکیه همچنین در حال کار بر روی پیشنهاد ایجاد بخش تجاری مرزی با ایجاد مراکز تجاری در امتداد خط مرزی ایران است. در نشست کمیسیون مشترک اقتصادی در تهران، قبلاً تلاش هایی برای توسعه تجارت بین دو کشور انجام شد. هفتمین نشست شورای‌عالی همکاری‌های اقتصادی ایران و ترکیه در تیر ۱۴۰۱ و در جریان سفر رسمی اردوغان به تهران برگزار شد که دو طرف در این نشست بر توسعه مناسبات و ارتقای روابط در حوزه‌های اقتصادی، زیرساختی، امنیتی، سیاسی، فرهنگی و ورزشی توافق کردند.
همانند ایران، ترکیه نیز همواره تمایل خود را برای تقویت روابط اقتصادی با جمهوری اسلامی اعلام است. یکی از موضوعاتی که به توسعه همکاری‌های اقتصادی دو کشور کمک می‌کند ایجاد بازارچه‌های مرزی است. از طرف ایران، «بازارچه سرو ارومیه و منطقه آزاد ماکو» راه اندازی شده‌اند و در صورتی که ترکیه هم در این زمینه همت به خرج دهد و زیرساختها ایجاد شود، به رونق استانهای مرزی کمک خواهد کرد.
رونق گردشگری بین دو همسایه هم برای تحکیم روابط دوجانبه نقش به سزایی دارد. بر اساس آمارها، بیش از 2.3 میلیون ایرانی سالانه به ترکیه سفر می‌کنند و سهم ترک‌ها از گردشگری بیشتر از طرف ایرانی است که سالانه از 357 هزار نفر از شهروندان ترک میزبانی می‌کند.
ایران و ترکیه به عنوان عضو سازمان اکو در یک دهه اخیر بر روی توسعه شبکه‌های ریلی متمرکز بوده‌اند و قطارهای این مسیر تاکنون چندین بار مسیر پاکستان تا ترکیه را طی کرده‌اند. بنابراین، دو کشور می‌توانند زیرساختهای ریلی خود را توسعه داده و در زمینه حمل و نقل پیشرفت‌های بیشتری داشته باشند که در کاهش هزینه‌ها و مسافت و زمان نیز موثر است.
جنگ غزه روی میز مذاکره رئیسی اردوغان
علاوه بر همکاری‌های دوجانبه، موضوعات منطقه‌ای از جمله جنگ غزه یکی از محورهای مهم در دیدار مقامات تهران و آنکارا خواهد بود. ایران و ترکیه از زمان شروع جنگ در غزه، از جمله مهمترین کنشگران جهان اسلام بودند که در برابر رژیم صهیونیستی مواضع تندی گرفتند و می‌توانند در این زمینه مواضع خود را هماهنگ‌تر کنند.
تحولات اخیر غزه موجب هماهنگی و رایزنی بیشتر بین آنکارا و تهران شد که نشان دهنده موضع حمایت دو طرف از جنبش حماس و حق مقاومت در برابر تجاوزات صهیونیست‌ها علیه مردم فلسطین بود.
ایران که از هر تریبون منطقه‌ای و بین‌المللی برای محکوم کردن جنایات صهیونیست‌ها در غزه استفاده می‌کند، این بار رئیسی در آنکارا پیام هشدار را به سران تل‌آویو ارسال خواهد کرد تا هر چه سریعتر به جنایات خود در غزه پایان دهند.
نشست‌های قبلی رهبران مسلمان و عرب نتوانسته به نقطه مشترکی در برداشتن گام‌های اقتصادی و سیاسی فوری برای توقف ماشین جنگی تل‌آویو برسد، اما ترکیه به شدت برای آتش‌بس دائمی و ضمانت اجرایی آن تلاش می‌کند و تمایل خود را برای مشارکت در ترتیبات امنیتی جدید پس از پایان جنگ در غزه ابراز کرده است.
برخی کارشناسان به الشرق الاوسط گفتند:«رئیسی به دلیل ادامه روابط ترکیه با اسرائیل با وجود فراخواندن سفیر خود از تل‌آویو، می‌خواهد به ترکیه فشار بیاورد تا موضع سفت و سختی در برابر اسرائیل بگیرد، اما ترکیه نمی‌خواهد همه روابط خود را با اسرائیل قطع کند که آنرا برای کمک به فلسطینی‌ها مهم می‌داند».
ترکیه به عنوان کشور حامی فلسطین می‌تواند در حل بحران در غزه تاثیرگذار باشد و به همین دلیل بود که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در سفر منطقه‌ای خود ترکیه را به عنوان اولین مقصد خود انتخاب کرد تا حمایت این کشور را با سیاست‌های خود در قبال مناقشه بین رژیم صهیونیستی و حماس همسو کند. مقامات آنکارا در این دیدار، با اشاره به تجاوز فزاینده رژیم صهیونیستی، آنرا تهدیدی برای سراسر منطقه اعلام کردند و هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه در گفتگو با بلینکن با تأکید بر ضرورت آتش‌بس در غزه و فراهم شدن ارسال دائمی کمکهای بشردوستانه به این بخش از خاک فلسطین، تاکید کرد که از سرگیری مذاکرات درباره «برپایی دو کشور» ضروری است.
ترکیه در مقابل رژیم صهیونیستی جدی نیست
به رغم دیدگاه مشترک ایران و ترکیه در قبال مناقشه فلسطین، اما عملکرد دو کشور در اجرای منویات و سیاست‌ها در منطقه متفاوت است. اظهارات تند اردوغان در اوایل جنگ غزه که با شور و حرارت بالایی از مردم فلسطین حمایت می‌کرد، این تصور را در اذهان عمومی تداعی می‌کرد که ترکیه در خط مقدم مبارزه با اشغالگران فلسطین قرار دارد، تا جایی که اردوغان در سخنرانی خود در واکنش به حملات وحشیانه صهیونیست‌ها، نخست وزیر صهیونیستی را با «آدولف هیتلر» رهبر آلمان نازی مقایسه کرد که جنایت و نسل‌کشی در غزه را مرتکب می‌شود اما کم کم انتقادات از تل‌آویو فروکش کرد و این روزها خبری از آن مواضع تند اولیه نیست.
به نظر می رسد بحث اقتصاد در عقب‌نشینی ترکیه از مواضع اعلانی خود در حمایت از آرمان قدس، بی‌تاثیر نبوده است. بر اساس گزارشها، صادرات ترکیه به سرزمین‌های اشغالی در ماه دسامبر یعنی در اوج کشتار غزه، ۳۴.۸ درصد افزایش یافت و از ۳۱۹.۵ میلیون دلار در نوامبر به ۴۳۰.۶ میلیون دلار در دسامبر رسید. نکته ماجرا اینجاست که روابط تجاری ترکیه و رژیم صهیونیستی قبل از آغاز نسل‌کشی غزه بالغ بر ۴۰۸.۳ میلیون دلار بود که از عدد فعلی کمتر است.
علاوه بر این، ترکیه با وجود نسل‌کشی ارتش اشغالگر در غزه، نقش مسیر ترانزیتی انتقال نفت جمهوری آذربایجان به سرزمین‌های اشغالی را بازی می‌کند. درحالی که اگر ترکیه در حمایت از مردم غزه جدی بود با بستن مسیر صادرات نفت از آذربایجان می‌توانست یک تنه جلوی ماشین کشتار تل‌آویو در غزه را بگیرد اما گویا مصحلت اقتصادی مانع از این اقدام شده است.
مقامات جمهوری اسلامی و افکارعمومی مسلمان خواستار تحریم اقتصادی و نفتی رژیم صهیونیستی هستند، زیرا این اقدام بزرگترین حربه برای آسیب زدن به اشغالگران و وادار کردن آنها به عقب‌نشینی از نسل‌کشی در غزه به شمار می‌رود، اما ترکیه و شیوخ عرب نه تنها به مسیر تحریم رژیم صهیونیستی نپیوستند بلکه تا جایی که می‌توانستند به این رژیم کمک کردند با خیال راحت به جنایت در غزه ادامه دهد. از اینرو، رئیسی می‌تواند رهبران آنکارا را به تبعات نسل‌کشی در غزه و گسترش دامنه جنگ در منطقه متقاعد کند تا از طریق مجامع بین‌المللی بتوانند اقدامات سازنده‌ای را علیه تل‌آویو اتخاذ کنند.
مناقشه قره باغ
مناقشه قره‌باغ هم یکی از موضوعات مهمی است که می‌تواند در دیدار رئیسی و اردوغان مورد ارزیابی قرار گیرد. از آنجا که بحران قره‌باغ بین ارمنستان و آذربایجان فروکش کرده و تلاشهای دیپلماتیک برای رسیدن به صلح پایدار در دست اجراست، لذا تهران و آنکارا به عنوان قدرتهای تاثیرگذار در این بحران منطقه‌ای می‌توانند نقش محوری بازی کنند و باکو و ایروان را به سمت صلح رهنمون شوند. ترکیه و ایران می‌توانند با احداث کریدور اتصال خاک آذربایجان به منطقه خودمختار نخجوان از طریق مسیرهای مواصلاتی ایران، آتش بحران در قفقاز را متوقف کنند، زیرا ادامه تنشها به نفع هیچ یک از کشورها نیست و دستاویزی برای سوء استفاده قدرتهای فرامنطقه‌ای خواهد بود تا نقشه‌های شوم خود را اجرایی کنند.
ترکیه در ماجرای تنش اخیر ایران و پاکستان بر سر حمله به مقر گروههای تروریستی در خاک دو کشور، هم نقش سازنده داشت و اردوغان با دعوت از دو کشور برای خویشتنداری، آمادگی خود را برای میانجیگری بین تهران و اسلام‌آباد اعلام کرد. این مواضع نشان می‌دهد که آنکارا نیز مانند دیگر بازیگران منطقه ای از بالا رفتن سطح تنش و احتمال گسترش بحران در نتیجه تجاوز رژیم صهیونیستی به غزه نگرانی‌های جدی دارد بویژه که ایران به عنوان دروازه شرقی ترکیه نقش اساسی در حفظ منافع امنیتی و اقتصادی ترکیه ایفا می‌کند.
