الوقت- درحالی که در سالهای اخیر تنش بین ایران و کشورهای عربی، بر نحوه استخراج از منابع نفت و گاز مشترک در خلیج فارس سایه انداخته بود اما با بهبود روابط ایران و عربستان در ماههای اخیر، در عرصه انرژی هم همکاریهایی در شرف اجراست. در این رابطه، مدیرعامل شرکت ملی نفت اخیرا در سخنانی با بیان اینکه میدان مشترک با عربستان که تاکنون تعیین‌تکلیف نشده باشد، نداریم، گفت:«در شرایط فعلی که روابط جدیدی را با کشور عربستان آغاز کرده‌ایم، کارهای مقدماتی جهت انجام همکاری‌های دو طرف آغاز شده است».
محسن خجسته‌مهر با اشاره به آخرین اقدامات شرکت ملی نفت برای توسعه میادین مشترک ایران و عربستان عنوان کرد:«برای همه میادین مشترک ایران و عربستان برنامه تعریف شده و مصوبات لازم برای اجرای عملیات مختلف از جمله افزایش تولید، نگهداشت تولید و توسعه جدید اخذ شده است. در میدان نفتی فروزان دو شرکت پتروپارس و تاسیسات دریایی مشغول فعالیت و تولید نفت هستند و به زودی خبر افزایش تولید جدیدی را در این میدان اعلام می‌کنیم».
وی تاکید کرد:«قرارداد توسعه میدان گازی فرزاد B امضا شده است و در حال ساخت جکت جدید هستیم که امیدواریم تا پایان امسال تکمیل می‌شود. مصوبه شورای اقتصاد برای توسعه این میدان اخذ شده و شرکت پتروپارس به عنوان پیمانکار در حال انجام عملیات است. مدیرعامل شرکت ملی نفت گفت:«آمادگی کامل داریم که عملیات حفاری میدان آرش را آغاز کنیم و منابع مالی قابل توجهی را برای طرح توسعه این میدان در هیئت مدیره شرکت ملی نفت مصوب کردیم و به محض آماده شدن شرایط کار را آغاز خواهیم کرد».
وی اظهار داشت:«طرح توسعه میدان گازی فرزاد الف نیز به هیئت مدیره شرکت ملی نفت ارائه شده و در آینده نزدیک ساخت جکت این میدان نیز شروع خواهد شد و برنامه‌های ما برای توسعه میدان فرزاد الف و ب، برنامه‌های جامعی هستند».
عربستان سعودی هم که پیش از این آمادگی خود را برای افزایش همکاری در همه سطوح با ایران اعلام کرده بود، در بخش انرژی هم سعی دارد با شریک جدید خود روابط را گسترش دهد. در این راستا، عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان روز شنبه ضمن اعلام دعوت رسمی ریاض از تهران برای گفتگو در مورد میدان گازی مشترک آرش گفت:«منافع مشترک در منابع موجود در میادین گازی آنجا وجود دارد. پیش از این عربستان و کویت از ایران برای مذاکره جهت تعیین مرز شرقی منطقه آبی تقسیم شده دعوت کردند و به این درخواست‌ها پاسخی داده نشد».
میدان گازی آرش و فرزاد
مذاکراتی که بین تهران و ریاض بر سر میادین گازی در خلیج فارس در جریان است، سالها مورد اختلاف بین دو طرف بوده است. میدان گازی «آرش» (الدوره از نظر عربستان و کویت) که در سال 1346 توسط یک شرکت ژاپنی کشف شد، میان ایران، کویت و عربستان مشترک است و پیش از این عربستان و کویت توافقی را برای توسعه این میدان گازی امضا کرده بودند و به موجب آن شرکت نفت کویت و شرکت آرامکو اقدامات لازم برای توسعه این میدان گازی و استخراج آن را انجام می‌دهند.
میدان نفتی و گازی آرش یکی از میادین توسعه نیافته استراتژیک ایران است و این میدان مشترک با ناحیه بیطرف بین کویت و عربستان است. حدود 40 درصد میدان آرش در آب‌های ایران و مابقی آن در ناحیه بیطرف بین کویت و عربستان، به میدان الدوره کویت می‌رسد. این میدان از سال ١٩٧۵ در حال بهره‌برداری بوده و ذخیره گاز طبیعی آن، ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت خام درجای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود. در اصل، بر اساس محاسبات سرزمینی، عربستان هیچ سهمی در این میدان گازی نداشت اما با تهدید کویت توانست بخشی از سهام آنرا صاحب شود.
در سالهای گذشته شرکت ملی نفت ایران برای تعیین میزان ذخایر درجای میدان گازی آرش یک حلقه چاه اکتشافی به نام «چاه شماره یک آرش» حفاری کرد و در سال ۲۰۰۱ پس از آنکه ایران عملیات اکتشاف در میدان آرش را آغاز کرد کویت بلافاصله ایران را به شکایت در مجامع بین‌المللی تهدید کرد. پس از سفر امیر کویت به تهران در آن زمان، ایران فعالیت‌های اکتشافی را متوقف و از سکوی ساخته شده برای این میدان در میدان‌های دیگر استفاده کرد و در نهایت ایران دوباره بهره‌برداری از آنرا در سال ۱۳۹۱ آغاز کرد.
در مارس ۲۰۲۲ کویت و عربستان سعودی هم قراردادی برای تقسیم منابع میدان گازی آرش امضا کردند که اعتراض ایران را برانگیخت. در پاسخ وزیر خارجه کویت اعلام کرد که میدان گازی آرش، یک میدان سه‌جانبه بین کویت، عربستان و ایران است. در ژوئن ۲۰۲۲ وزیر نفت ایران اعلام کرد که ایران به زودی بهره‌برداری از این میدان گازی را آغاز خواهد کرد.
میدان گازی مشترک فرزاد B هم در خلیج فارس و در مجاورت مرز آبی ایران و عربستان در فاصله تقریبی 85 کيلومتری شرق بوشهر و ۳۵ کیلومتری میدان فرزاد A قرار دارد. حجم گاز در جای آن حدود ۲۹.۳ تریلیون متر مکعب است که حدود ۲۳ تریلیون متر مکعب آن در ایران قرار دارد و در سالهای اخیر شرکت پتروپارس با امضای قراردادهایی توانسته این میدان را توسعه دهد اما استخراج و بهره برداری از آن برای صادرات به بازارهای جهانی تاکنون با مشکل مواجه شده است و ایران نتوانسته درآمد چندانی را از این میدان گازی کسب کند.
موانعی که سبب شد ایران از میادین مشترک محروم شود
اختلاف بین تهران و عربستان و کویت در نحوه بهره برداری از این میادین مشترک و میزان سهمی است که هر کدام برای خود در نظر می‌گیرند. با اینکه بخش اعظم میدان گازی آرش در خاک ایران قرار دارد اما سعودیها و کویت پیش از این مدعی بودند که ایران در آن سهمی ندارد و سعی کرده‌اند تا مقادیر زیادی از این میادین را به خود اختصاص دهند. بنابراین، در شرایط کنونی که روابط بین ایران و اعراب در حال توسعه است، سه کشور می‌توانند با گفتگو درباره میزان سهم خود به توافق برسند تا استخراج و صادرات این منابع ازسرگرفته شود.
همچنین میزان سرمایه مورد نظر برای توسعه این میادین بزرگ هم یکی از دلایلی است که جمهوری اسلامی را از دستیابی به منابع درآمدی محروم کرده است. عربستان و کویت به دلیل ذخایر مالی و ثروت‌های پترو دلاری و همکاری با غولهای بزرگ نفتی، کار دشواری در این راه ندارند. همانگونه که هفته گذشته نیز شرکت نفتی آرامکو و توتال انرژی فرانسه قراردادی به ارزش ۱۱ میلیارد دلار برای احداث یک تأسیسات پتروشیمی تازه امضا کردند و گمان می‌رود که این توافق برای بهره‌برداری از میادین گازی مشترک با ایران باشد.
جدای از اختلافات بین ایران و شیخ نشین‌ها، یکی از مواردی که مسیر بهره‌برداری از میادین گازی و نفتی در دریای خلیج فارس خودداری کنند، مسئله تحریمها است که راه ورود شرکتهای بزرگ به بازار انرژی ایران را سد می‌کند. به خاطر تحریمها، ایران استخراح از سهم خود در میدان گازی پارس جنوبی، مشترک با قطر هم محروم شده است ولی قطری‌ها سالهاست که میلیاردها دلار از فروش منابع این میدان مشترک درآمد کسب کرده‌اند.
کارشناسان اقتصادی معتقدند که اگر ایران تا یکسال آینده استخراج از میدان گازی آرش و فرزاد را شروع نکند، دیگر نمی‌تواند از این موهبتها برخوردار شود، زیرا عربستان و کویت در حال تخلیه منابع گاز این میادین هستند.
هر چه عربستان و کویت از گاز این میادین مشترک استفاده میکنند، میزان سهم ایران هم به خاطر تحریمها کاهش می‌یابد. همانطور که قطر در میدان پارس جنوبی، از فرصت تحریمهای ایران استفاده کرده و منابع آنرا به سایر کشورها صادر می‌کند که خود به خود سهم ایران هم از منابع این میدان گازی کاهش پیدا خواهد کرد.
به نظر می‌رسد؛ عربستان هم از فرصت روابط سیاسی به وجود آمده، قصد دارد همان سناریویی را که قطر پیش از این در پارس جنوبی بکار گرفته بود در میدان آرش و فرزاد تکرار کند و به خاطر اینکه ایران به دلیل تحریمها قادر به استخراج و صادرات از این میادین نیست سعی دارد با توافقاتی بتواند در ازای مبالغ ناچیز، سهم ایران را هم تصاحب کند و تخلیه ذخایر گازی در میدان آرش هم بر این اساس انجام می‌شود.
باتجه به نقش انرژی در دنیای کنونی، عربستان و دیگر کشورهای عرب منطقه سعی دارند ذخایر خود را افزایش داده و بتوانند در تحولات آینده انرژی جهان نقش مهمی ایفا کنند.
