الوقت- درحالی که پس از توافق عربستان سعودی و ایران، انتظار می‌رفت در پرونده یمن هم گشایشی حاصل شده و جنگ 9 ساله در این کشور پایان یابد اما با گذشت بیش از سه ماه، تغییر چندانی در وضعیت صلح سرد ماه‌های اخیر به چشم نمی‌خورد. این بن بست بویژه با شکست مذاکرات تبادل اسرا در روزهای اخیر بیشتر خود را نمایان ساخت.
توجه به نتیجه مذاکرات تبادل اسرا از این جهت حائز اهمیت است که در سالهای اخیر به معیار سنجش دورنمای رسیدن به توافقات آتش بس بین صنعا و عربستان سعودی تبدیل شده است.
ماجد فضائل، سخنگوی هیئت مذاکره کننده دولت مستعفی یمن گفت که مذاکرات با انصارالله در اردن که از روز جمعه آغاز شده، تاکنون پیشرفتی نداشته است. عبدالقادر المرتضی رئیس کمیته امور اسیران دولت نجات ملی یمن هم اعلام کرد مذاکرات در خصوص پرونده تبادل اسرا، بدون دستیابی به هیچ گونه توافقی به پایان رسید. به گفته این مقام یمنی، «تعدادی از ایده‌ها و پیشنهادها برای گسترش توافق تبادل اسرا بین دو طرف درگیر در یمن مورد بحث و بررسی قرار گرفت و قرار شد دور دیگر گفتگوها بعد از عید قربان برگزار شود».
در سالهای اخیر چندین دور مذاکرات بین انصارالله و سعودیها برای تبادل اسرا انجام شده است و با وجود توافقات اولیه اما در بسیاری موارد مفاد آن اجرایی نشده است. بر اساس آمارها بیش از 2200 اسیر از بین نیروهای دو طرف همچنان در بند هستند و دولت صنعا گفته که آزادی اسرا در اولویت برنامه‌ها قرار دارد اما به نظر می‌رسد متجاوزان تمایلی به حل این پرونده ندارند.
شکست مذاکرات تبادل اسرا می‌تواند در عرصه میدانی یمن هم تاثیر منفی بگذارد و دورنمای صلح را تیره و تار می‌کند.
دلایل توقف در «وضعیت نه جنگ، نه صلح»
بلاتکلیفی حاکم بر فضای جنگ یمن از متغیرهای متعددی تاثیر می‌پذیرد. از آنجا که پایان دادن به درگیریها در یمن به طرف عربستانی بستگی دارد، پس در وهله اول عدم اراده واقعی ریاض برای ورود به مذاکرات جدی صلح را باید به عنوان مهمترین مولفه تاثیرگذار درنظر گرفت. عربستان با این ادعا جنگ ظالمانه علیه یمن را شروع کرد که دولت مستعفی و فراری منصور هادی را به قدرت بازگرداند اما در واقع جلوگیری از قدرت گیری جریان انصارلله و به طور کلی استقلال یمن و ظهور یک یمن قدرتمند در شبه جزیره هدف اساسی سعودیها را تشکیل می‌داد. با این حال 9 سال پس از تهاجم به یمن و نابود کردن زیرساخت‌ها و کشتن صدها هزار نفر با خرج میلیاردها دلار پول نفت، اکنون عربستان مغلوب شده در جنگ هیچ ابزار قدرتمندی برای استفاده روی میز مذاکره در چنته ندارد و مستأصل از اینکه چگونه می‌تواند از گرداب خودساخته یمن خارج شود به تنها ابزار باقی مانده خود یعنی حفظ محاصره و فشار اقتصادی ادامه می‌دهد.
از طرفی، سعودیها می‌خواهند مطمئن شوند که در صورت پایان بحران یمن، این کشور به منطقه نفوذ محور مقاومت در منطقه تبدیل نخواهد شد. زیرا انصارالله اکنون بخشی از مقاومت به شمار می‌رود و سعودیها قدرت‌گیری آنرا در مرزهای جنوبی خود برنمی‌تابند و دنبال گرفتن تضمین‌هایی هستند که این پروژه اجرایی نخواهد شد. در واقع سعودیها از ایران درخواست دارند تا تضمین دهد که در آینده از سوی انصارالله تهدیدی متوجه منافع عربستان نخواهد شد.
مسئله دیگر این است که مقامات ریاض قدرت و مشروعیت فزاینده انصارالله در بین یمنی‌ها آگاه هستند و از اینکه این جنبش بتواند همه ساختارهای حاکمیتی را به دست بگیرد وحشت دارند. لذا در پی این هستند پس از پایان جنگ، همچنان بتوانند از طریق ادعاهایی همانند تشکیل دولت فراگیر و بازنویسی قانون اساسی و .... به دخالت در اوضاع داخلی یمن بپردازند و مانع بازگشت آرامش و اتحاد داخلی و بویژه قبضه شدن قدرت در دست انصارالله شوند.
از سوی دیگر، یکی از مواردی که سعودیها را در مسیر صلح مردد کرده، شروطی است که انصارالله در میز مذاکرات برای متجاوزان تعیین کرده است. سعودیها مدعی هستند جنگی که در یمن جریان دارد، درگیری یمنی- یمنی است و ریش و قیچی در دستان این گروهها است. اما رهبران صنعا معتقدند که این جریانهای به ظاهر یمنی جیره خواران ریاض و امارات هستند و اراده و قدرتی از خود ندارند و تصمیم گیرنده نهایی در جبهه دشمنان، خود عربستان است که افسار دولت وابسته عدن را کاملاً در دست دارد.
انصارالله بارها گفته که مسبب اصلی بحرانهای یمن و فاجعه انسانی به وجود آمده در این کشور، عربستان و آمریکا است و ریاض به عنوان طرف متجاوز باید بر اساس قوانین بین‌الملل برای بازسازی خرابی‌ها و کشتار مردم یمن غرامت بپردازد اما حاکمان ریاض درصددند برای فرار از بار تعهدات مالی، جنگ را مساله ای یمنی- یمنی اعلام کرده و از دادن غرامت سرباز زند.
علاوه‌بر اختلافات عربستان و انصارالله، برخی موانع هم در مسیر صلح و توقف درگیریها وجود دارد که خارج از عهده طرفین است. در این راستا، مهدی المشاط، رئیس شورای عالی سیاسی یمن اخیرا در سخنانی آمریکا را متهم کرد که در مسیر حل بحران کارشکنی می‌کند. لازم به ذکر است که صدها نفر از نیروهای نظامی و مهندسان آمریکا در دو سال گذشته در استان‌های جنوبی یمن مستقر شده و به چپاول منابع زیرزمینی این کشور مشغولند و ادامه حضور اشغالگران، دورنمای صلح را مبهم کرده است.
سناریوهای آتی
در وضعیت بن بست گونه کنونی چند سناریو محتمل وجود دارد که می‌تواند در عرصه میدانی رخ دهد. سناریوی اول، این است که صنعا به اقدامات محدود تنبیهی در برخی مناطق از جمله مأرب و تعز و باب‌المندب دست بزند که موقتا تنش بالا خواهد گرفت، چرا که وضعیت نه جنگ و نه صلح به نفع یمن نیست و انصارالله هم بارها نسبت به این مسئله هشدار داده که تداوم محاصره و اشغالگری را نمی‌پذیرند. رهبران صنعا پیش از این هشدار داده بودند که اگر اشغالگری‌ها ادامه داشته باشد، آنها قادر هستند که حقوق ملت یمن را از متجاوزان پس بگیرند و در حملات پهپادی به بندر الضبه برای جلوگیری از غارت نفت این کشور هم نشان داد که دشمن دباید هشدارها را جدی بگیرد.
سناریوی دوم، تداوم وضع موجود طی ماه‌های پیشرو و عدم کوتاه آمدن طرفین از خواسته‌ها و شروط خود است. باتوجه به اینکه بسیاری از توان عربستان در 9 ساله گذشته از بین رفته است و در حال حاضر نمی‌تواند به درگیری جدید وارد شود، لذا ادامه وضعیت فعلی می‌تواند فرصتی برای بازیابی و تجدید قوای مجدد دو طرف باشد تا اگر مذاکرات صلح به نتیجه نرسید، بتوانند جبهه‌های نبرد را برای مقابله با دشمن فعال کنند که در این مورد هم انصارالله از موقعیت بهتری برخوردار است و می‌تواند ضربات سنگینی را به سعودیها وارد کند. مزدوران سعودی هم به دلیل اختلافاتی که با نیروهای تحت فرمان امارات دارند، در داخل دچار شکاف هستند و برای انصارالله می‌تواند امتیاز خوبی باشد تا بتواند دشمنان را تضعیف و از کشور بیرون براند.
سناریو سوم، که بیش از سایر گزینه‌ها محتمل به نظر می‌رسد، اینکه دو طرف مذاکرات سریالی را طی ماه‌های آینده به پیش ببرند و برای اینکه به نتیجه لازم برسند، سطح توافقات خود را کاهش داده و آرام آرام زمینه را برای توافق کامل آماده کنند. به عبارتی با اقدامات گام به گام، دو طرف با شروط همدیگر موافقت کرده، با تمدید آتش بس در ازای لغو تدریجی محاصره یمن و سپس موافقت با سایر شروط و خواسته‌ها شرایط را برای صلح نهایی فراهم کنند. با پیشرفت در مذاکرات، هم عربستان از حملات دردناک انصارالله در امان نخواهد بود و هم اینکه مردم یمن با لغو محاصره، از وضعیت فاجعه بار کنونی تا حد زیادی خارج خواهند شد. چون کشورهای منطقه هم خواستار پایان جنگ یمن هستند، با عقب‌نشینی سعودیها از برخی خواسته‌های خود، صلح دست یافتنی خواهد بود.
