به گزارش الوقت، حدود چهار ماه پیش برای نخستین بار برخی رسانه های ایرانی و بین المللی خبر از کشف ماده معدنی لیتیوم در ایران دادند. در اسفندماه سال گذشته بود که معاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان با بیان اینکه دو معدن لیتیوم در دشت «قهاوند» همدان کشف شده است، تاکیدکرد که گواهی کشف و پروانه بهره‌برداری از این ماده معدنی در حال اخذ است. کشف این معدن که گستره‌اش ۵ تا ۶ کیلومتر مربع و به اندازه مساحت دشت قهاوند است، ۴ سال زمان برده و میزان ذخیره قطعی این فلز استراتژیک ۸ میلیون و ۵۰۰ هزارتن اعلام شده است.
ایران جزو معدود کشورهایی است که به مقادیر مناسبی از ذخایر عناصر نادر خاکی و فلزات با ارزش دسترسی دارد که بعد از فرایند اکتشافات پهنه‌های معدنی از سال ۱۳۹۳ آغاز شد. شناسایی این ذخایر از جمله اتفاقاتی بود که در این اکتشافات رخ داد و فلزات کم‌یابی مانند فلز لیتیوم در مناطق مختلف کشور در مقادیر مناسب رصد شد که حالا متصدیان معدنی به دنبال آغاز استحصال صنعتی این ماده هستند و اکنون آن را در فاز نیمه استحصال صنعتی قرار دادند.
«لیتیوم» چیست؟
«لیتیوم» که وجودش در دنیای امروز یکی از ملزومات تکنولوژی محسوب می‌شود، یک فلز قلیایی نقره‌ای- سفید و نرم با عدد اتمی ۳ است. این عنصر در شرایط استاندارد دما و فشار سبک‌ترین فلز و کم چگالی‌ترین عنصر جامد است.
در ظاهر این‌طور به نظر می‌رسد که لیتیوم هیچ نقشی در زندگی حیوان‌ها و گیاهان ندارد و آنها بدون لیتیوم هم می‌توانند زنده بمانند، اما در عمل در همه اندام‌های زنده می‌توان ردپای بسیار کم رنگ لیتیوم را پیدا کرد. یون لیتیم که در قالب نمک‌های گوناگون پیدا می‌شود، بر روی اعصاب انسان اثر می‌گذارد و می‌تواند به عنوان دارو در درمان اختلال دوقطبی کمک کند.
لیتیوم اولین بار در سال ۱۸۱۷ در سوئد کشف شد و معلوم شد از آلیاژ این فلز با آلومینیوم، کادمیم، مس و منگنز در ساخت قطعات هواپیماهای بلند پرواز می‌توان استفاده کرد. پیدایش لیتیوم بسیار پراکنده‌است، اما به‌علت واکنش‌پذیری زیادی که دارد در طبیعت به صورت آزاد وجود ندارد و همیشه به صورت ترکیب با یک یا چند عنصر یا ترکیب دیگر دیده می‌شود. این فلز بخش کوچکی از تمامی سنگ‌های آذرین را تشکیل داده و همچنین در بسیاری از شوراب‌های طبیعی وجود دارد.
لیتیوم یکی از اجزای مهم در باتری‌های قابل شارژ است که در تلفن‌های همراه، رایانه‌های دستی و خودروهای برقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حال حاضر، آلیاژی از لیتیوم و آلومینیوم در صنایع هواپیماسازی مورد استفاده قرار می گیرد که سبک، قابل انعطاف، محکم و مقاوم است.
علاوه بر این، لیتیوم نیروی کششی زیادی دارد و به دلیل وزن کم آن گزینه بسیار مناسبی برای باتری‌های کم وزن و پرانرژی است. همچنین، این ماده معدنی همراه با سرب آلیاژی را تولید می‌کند که در ساختن بلبرینگ چرخ‌های قطار استفاده می‌شود. از دیگر مصارف لیتیوم می‌توان به کاربرد آن در صنعت داروسازی اشاره کرد.
با این همه در مورد مصرف لیتیوم هم در صنایع و همچنین در داروسازی توجه به یک نکته بسیار مهم محسوب می شود؛ چرا که مرز میان سودمند بودن این ماده و سمی بودنش برای انسان و محیط زیست بسیار بسیار نازک و شکننده‌است.
چه کشورهایی در جهان «لیتیومی» هستند؟
شیلی با ۸ میلیون تن ذخایر لیتیوم، بیشترین میزان ذخایر این ماده معدنی را در جهان در اختیار دارد. پس از آن استرالیا و آرژانتین به ترتیب با دارا بودن ۲میلیون و ۷۰۰هزار تن و ۲میلیون تن ذخایر لیتیوم در رتبه‌های دوم و سوم جهان قراردارند.
لیتیوم در ایران به تولید و فناوری نرسیده و اقتصادی بودن اکتشاف و فرآوری لیتیوم بسیار پراهمیت است؛ چرا که فرآوری و دانش فنی مربوط به آن در اختیار کشورهای پیشرفته ای مانند ژاپن و کره‌جنوبی است. به دست گرفتن بازار خودروهای الکتریکی، دلیل توجه به بازار لیتیوم در ایران است.
لیتیوم در سال ۱۳۹۶ در بازارهای جهانی به صورت فلز، حدوداً با قیمت ۱۶۰ دلار به ازای هر کیلوگرم به فروش می‌رسید؛ همچنین کنسانتره آن با کیفیت‌های درجه کیفیت ساخت باتری «کربنات لیتیوم» و کنسانتره رایج عرضه می‌شود که به ترتیب در حدود ۲۰ هزار دلار در هر تن، ۹٫۳۹ دلار در هر کیلوگرم و پنج دلار در هر کیلوگرم به فروش می‌رسد.
واکنش‌های بین المللی به منابع لیتیوم همدان
در همان زمان اعلام خبر کشف منابع لیتیوم در ایران، این موضوع با واکنش‌های بین المللی روبرو شد. از جمله وبگاه نشریه هندی «ایندین اکسپرس» گزارشی درباره این رویداد مهم منتشر کرد که در بخشی از آن نوشته است: « این کشف یک دستاورد بزرگ برای ایران خواهد بود که اقتصاد آن دهه‌ها تحت تحریم‌های آمریکا آسیب دیده است. با توجه به نقش مهم لیتیوم در ساخت باتری ها، انتظار می رود طی دهه‌های آتی و همزمان با اقبال جهانی به مصرف انرژی‌های پاک و جدید به جای انرژی های فسیلی، نقش مواد معدنی همچون لیتیوم حتی بسیار مهم‌تر از امروز شود. این اولین کشف ماده معدنی لیتیوم در ایران است.»
همچنین وبگاه کوارتز با اشاره به کشف منابع لیتیوم در ایران، نوشت: « ایران اکنون بزرگترین ذخایر لیتیوم را در خارج از آمریکای جنوبی در اختیار دارد. سازمان زمین شناسی ایالات متحده در سال گذشته، کل ذخایر لیتیوم در جهان را تقریبا 89 میلیون تن برآورد کرد، به این معنی که این کشف می تواند نزدیک به یک دهم لیتیوم جهان باشد.»
همچنین اندکی پس از اعلام کشف لیتیوم از سوی ایران، رسانه دولتی اسپوتنیک روسیه مطلبی منتشر کرد که می‌گفت ذخایر لیتیوم «تحریم‌های غرب را بی‌ارزش کرده است» و این خبر را به عنوان یک پیروزی برای کشوری که به دلیل تحریم‌ها از نظر اقتصادی منزوی شده است، توصیف کرد.
بازی لیتیوم در روابط چین و ایران
چین که از متحدان اقتصادی بزرگ ایران است، به دنبال یافتن منابع جدید لیتیوم برای صنعت باتری سازی خود که به سرعت در حال رشد است، بوده است. چین که بزرگترین بازار خودروهای الکتریکی جهان را در خود جای داده است، سرمایه گذاری زیادی برای افزایش تولید لیتیوم در بازارهای جدید انجام داده است، از جمله سرمایه گذاری میلیارد دلاری اخیر در یک پالایشگاه دولتی لیتیوم در بولیوی.
چین روابط اقتصادی نزدیکی با ایران دارد و پس از اعمال مجدد تحریم‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا علیه ایران در سال 2020، به خریدار اصلی نفت این کشور تبدیل شد. ایران و چین احتمالا از این ذخایر جدید لیتیومی سود خواهند برد.
نگرانی تل آویو از لیتیوم ایران
«آنات هوخبرگ ماروم» کارشناس مسائل ژئوپلیتیک، در گفت‌وگو با روزنامه صهیونیستی معاریو می‌گوید که کشف منابع لیتیوم در ایران می‌تواند به تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای منجر شود و یک موقعیت بی‌سابقه ژئوپلیتیکی و اقتصادی را به تهران بدهد. وی افزود: «اسرائیل با اهتمام تمام، این موضوع را دنبال می‌کند تا بداند که تهران چگونه تلاش خواهد کرد از این کشف به نفع خود استفاده کند.»
روزنامه معاریو در ادامه نوشت: «قدرت نظامی ایران و ازسرگیری روابطش با کشورهای عربی و در رأس آنها، عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر، علاوه بر مانورهای نظامی دریایی این کشور با کشورهایی چون هند و پاکستان، منبع اصلی نگرانی اسرائیل است.»
معاریو پیش‌بینی کرد: «بزودی وضعیت اقتصادی و نفوذ ژئوپلیتیک ایران به شدت افزایش یابد و این در شرایطی رخ می دهد که یک میدان بزرگ لیتیوم حاوی ۸.۵ میلیون تن - دومین میدان بزرگ لیتیوم جهان پس از شیلی - در استان همدان واقع در غرب ایران کشف شده است».
معاریو نوشت: «به این ترتیب ایران، دارای ۱۰ درصد از ذخایر طلای سفید جهان که در حال حاضر ۸۹ میلیون تن تخمین زده می‌شود، است و این اکتشاف که می‌تواند اقتصاد ایران را نجات دهد و ظاهراً اثربخشی تحریم‌های اعمال شده علیه آن را باطل کند یک کارت برنده برای این کشور به حساب می‌آید.»
به باور آنات هوخبرگ ماروم، این اکتشاف می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر بازارهای جهانی انرژی و معدن و همچنین صنایع جهانی باتری‌های لیتیومی و خودروهای الکتریکی داشته باشد و انتظار می‌رود که همه این امور به نوبه خود منجر به تغییرات گسترده در اقتصاد و سیاست جهانی شود و بار دیگر خاورمیانه مرکز ثقل شود.
روزنامه معاریو در ادامه گزارش خود اذعان می‌دارد که این اکتشاف، یک فرصت بی‌سابقه و عظیم در بخش اقتصاد و انرژی به ایران می‌دهد. روشن است که با وجود آنکه کیفیت و هزینه استخراج این لیتیوم اکتشافی مشخص است، اما حفظ حدود یک دهم مصرف لیتیوم جهان و تحت کنترل داشتن این ماده خام راهبردی، ایران را به یک بازیگر مهم ژئوپلیتیکی در سیاست و اقتصاد جهانی تبدیل خواهد کرد.
بر اساس این گزارش، در سایه تشدید بحران آب و هوایی، کشف این میدان لیتیومی - همراه با سایر منابع انرژی از جمله انرژی هسته‌ای - منبع قدرت، نفوذ سیاسی، اقتصادی و انرژی برای دولت تهران خواهد بود. انتظار می‌رود که ایران از همه این امور و بازتاب‌های آن در کشورهای منطقه و حتی صحنه بین‌المللی بهره‌برداری کند.
لذا، این موضوع نه تنها، نفوذ ایران را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد که حتی بر نفوذ کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و به طور مشخص، تولیدکنندگان بزرگ نفت در جهان به رهبری عربستان سعودی و امارات غلبه خواهد کرد و حتی ممکن است این توازن قوا و نیروهای منطقه‌ای را به نفع ایران تغییر دهد.
به نوشته معاریو، به این ترتیب، این موضوع، موقعیت مذاکراتی ایران در چارچوب ائتلاف ها و توافقات مختلف اقتصادی و امنیتی را تقویت می‌کند و آن را به وزنه‌ای در بین بازیگران مختلف خاورمیانه تبدیل می‌کند و تمرکز توجه را از بازار نفت به سمت «طلای سفید» و صنایع معدن لیتیوم در منطقه می‌کشاند.
