الوقت- پس از گذشت 19 ماه از قدرت گیری طالبان در افغانستان، اولین گام برای به رسمیت شناختن دولت موقت این گروه توسط ایران برداشته شد. در همین راستا، روز یکشنبه وزارت خارجه ایران، سفارت افغانستان در تهران را به مقامات طالبان تحویل داد. عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت خارجه دولت موقت طالبان در توئیتر نوشت:«به اطلاع تمامی افغان‌های ساکن در جمهوری اسلامی ایران می‌رساند که فعالیت‌های سفارت افغانستان در تهران پس از اعزام کاردار و دیپلمات‌های جدید به آن سفارت با روحیه و تعهد قاطع در امر خدمت‌رسانی به اتباع شریف دو کشور ادامه خواهد یافت». روابط عمومی وزارت خارجه ایران هم در اطلاعیه‌ای تأکید کرد که موضوع تحویل سفارت افغانستان در تهران، امری داخلی (مربوط به افغانستان) بوده و به هیچ عنوان وزارت خارجه ایران به موضوع مزبور، ورود نکرده است.
رسانه‌های وابسته به افغانستان هم به نقل از دیپلمات‌های افغان مقیم تهران، گفته‌اند که وزارت خارجه ایران به دلیل امتناع ۱۵ دیپلمات این سفارت از همکاری با گروه طالبان، از آنان خواسته است هرچه زودتر این سفارت را تخلیه کنند. بر اساس گزارش‌ها، قرار است فضل محمد حقانی، سرپرست سفارت افغانستان در تهران شود. پیش از این سفارت‌های افغانستان در ترکمنستان، پاکستان، روسیه و چین به طالبان واگذار شده بود.
بهبود روابط نسبی با دولت امارت اسلامی، در شرایطی است که با آغاز بکار دولت سیزدهم که همزمان با قدرت گیری طالبان در افغانستان بود، حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان شد و نشستهای زیادی بین مقامات تهران و طالبان در پایتختهای دو کشور برگزار شد و روابط دوجانبه روز به روز بهبود پیدا کرد و در نهایت سفارت افغانستان به دولت موقت طالبان واگذار شد.
اقدام ایران درحالی است از زمان تشکیل دولت موقت طالبان، جامعه بین‌الملل به رسمیت شناختن این دولت را به تشکیل دولتی دولت فراگیر متشکل از همه گروههای سیاسی و مقامات سابق افغان مشروط کرده بود و با وجود فشارهای گسترده از سوی کشورها، اما گشایشی در این زمینه حاصل نشد. مقامات طالبان مدعی هستند که دولتی که آنها تشکیل داده‌اند ترکیبی از همه اقوام است اما برخلاف این ادعا، اعضای آن از بین افرادی انتخاب شده‌اند که در بیست سال اشغالگری آمریکا، در کنار طالبان با اشغالگران و دولت محلی مبارزه می‌کردند و بخشی از طالبان هستند و فقط قومیت‌های مختلفی دارند.
در نشستهای متعددی که با مشارکت کشورهای منطقه در ایران، روسیه و ازبکستان برگزار شد هم و غم همه کشورها تشکیل دولت فراگیر در افغانستان بود و حتی روسها برای تحت فشار قرار دادن طالبان، هیئت این گروه را به نشست اخیر در مسکو دعوت نکردند و تاکید کردند که دولت موقت باید به خواسته جامعه جهانی تن دهد تا شرایط برای ارسال کمکها به افغانستان و برقراری ثبات و امنیت در این کشور فراهم شود. خواسته‌ای که بارها از سوی ایران نیز مورد تأکید قرار گرفته است اما با این حال وجود به نظر می‌رسد برخی مولفه‌های تأثیرگذار خاص و ویژه در روابط تهران و کابل موجب شده تا جمهوری اسلامی واگذاری سفارت به طالبان را صرفا به پرونده تشکیل دولت فراگیر گره نزند و این خواسته مشروع جامعه افغانستان از کانال‌های دیگری دنبال شود.
الزامات رسیدگی به مسئله مهاجران افغان
اگرچه برخی بر این باورند که ایران نیز نباید تا زمان تشکیل دولت فراگیر، سفارت را به طالبان تحویل می‌داد و با جامعه جهانی همراهی می‌کرد اما اقدام تهران در حکم امتیاز سیاسی به دولت موقت نیست بلکه الزماتی بین دو کشور وجود دارد که حل و فصل آنها نیاز به همکاریهای بیشتر دارد. باتوجه به اینکه بیش از سه میلیون مهاجر افغان در ایران (حتی بر اساس برخی آمارها حدود 6 میلیون نفر) سکونت دارند، رسیدگی به امور آنها به همکاری دولت افغانستان نیازمند است ولی به دلیل نبود روابط دیپلماتیک بین ایران و طالبان، این مسئله معضلی برای ایران و گرفتاری بزرگی برای مهاجران و اتباع افغانی تبدیل شده بود.
اگرچه نمایندگان دولت سابق افغانستان در سفارت این کشور حضور داشتند اما آنها از قدرت تصمیم‌گیری توان اجرایی لازم که نیازمند هماهنگی با کابل است برخوردار نبودند و نمی‌توانستند در این مسائل کمک کنند. موضوع بازگشت مهاجران و رسیدگی به امور مختلف اتباع افغان و خدمات‌رسانی به آنها در خلأ حضور نمایندگان دولت حاکم بر افغانستان بسیار پیجیده و سخت شده بود و در میان بی توجهی جامعه بین المللی به مشکلات کشورهای میزبان مهاجران و پناهجویان افغان، تداوم این وضعیت برای دولت ایران هم مشکلات جدی به همراه داشت و از این رو راهی جز همکاری با دولت امارت اسلامی برای رسیدگی به وضعیت اتباع افغان وجود ندارد.
به گفته مقامات ایرانی، پس از روی کار آمدن حکومت جدید در افغانستان برخی مشکلات اداری برای روند کاری مهاجران افغان در ایران به وجود آمده و نیازمند همکاری با طالبان است تا این مشکلات حل شود.
هزاران نفر از افرادی که پس از تصرف کابل به دست طالبان به مرزهای ایران فرار کردند فاقد مدارک هویتی هستند و لازم است از دولت متبوع خود گذرنامه بگیرند که دولت هم در حال حاضر در دست طالبان است که باید برای آنها شناسنامه و کارت هویت صادر کند. از اینرو، با تحویل سفارت به طالبان، مهاجران غیرقانونی می‌توانند با مراجعه به این سفارت مشکلات خود را حل کنند و راه برای بازگشت آنها هموارتر خواهد شد.
وضعیت مهاجران افغان، برای ایران چنان اهمیت داشت که در اواخر آذرماه سال جاری نشست چهارجانبه‌ای را با حضور نمایندگان طالبان، پاکستان و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان مل در تهران برگزار کردند و طالبان متعهد شد تا زیرساختها را برای بازگشت مهاجران افغان فراهم کند و در ماه‌های اخیر هم هزاران نفر از مهاجران به افغانستان بازگشته‌اند و با استقرار سفیر طالبان در تهران، بازگشت این افراد به وطن تسریع خواهد شد.
از طرفی، حضور میلیونها مهاجر در درون مرزهای ایران، هزینه‌های زیادی را روی دوش تهران خواهد گذاشت و در آینده می‌تواند تبعات منفی امنیتی و اجماعی و اقتصادی و سیاسی به همراه داشته باشد. این درحالی است که ایران قبل از قدرت‌گیری طالبان، بر اساس توافقات انجام شده با دولت کابل، سالانه هزاران نفر از مهاجران غیرقانونی افغان را به افغانستان انتقال می‌داد و در صورت بازگرداندن آنها به افغانستان، یکی از چالشهای چند دهه‌ای ایران نیز حل خواهد شد.
ایران قصد دارد هر چه سریعتر مهاجران افغانی را به کشورشان بازگرداند ولی در نبود سفیر افغانستان، این کار به سختی انجام می‌شد و مقامات ایرانی مجبور بودند برای دیدار با مقامات طالبان به کابل سفر کنند و همین مشکل برای رهبران طالبان هم وجود داشت و آنها نیز برای رایزنی با مقامات ایران مجبور بودند که نماینده‌ای را به تهران بفرستند ولی این رفت و آمدهای مکرر نتایج ملموسی در پی نداشت. لذا، مستقر شدن سفیر طالبان در تهران، تا حدی این مشکلات را رفع خواهد کرد.
از سوی دیگر، وضعیت ناامنی در افغانستان نیز تهدید جدی برای امنیت مرزهای ایران است و حضور تروریستهای داعش در نقاطی از افغانستان که هر از گاهی با انجام عملیات تروریستی، رعب و وحشت در بین مردم ایجاد می‌کنند، می‌تواند این ناامنی‌ها را به مرزهای کشورمان نیز سرایت دهد. بنابراین، جمهوری اسلامی تلاش می‌کند با بهبود مناسبات با طالبان، این تهدیدات مشترک را از بین ببرند.
اختلافات مرزی و حقابه
موضوع دیگری که در تحویل دادن سفارت به طالبان مهم است اینکه از زمان روی کار آمدن این گروه در کابل، تنشهای مرزی بین ایران و افغانستان هم بر روابط دو کشور سایه افکنده بود و چند بار درگیری‌های جزئی بین نیروهای مرزبانی دو طرف گزارش شده بود. لذا لازم بود تا از طریق همکاریهای سیاسی گسترده، سطح تنشها در این زمینه کاهش یابد و حضور سفیر طالبان در تهران می‌تواند کمک زیادی بکند. ایران و افغانستان بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک دارند و نبود همکاریهای سیاسی می‌تواند چالشهای جدی امنیتی را بین دو کشور ایجاد کند و تامین امنیت این مرزهای وسیع، همکاری زیادی را می‌طلبد که با سفرهای نمایندگان دو کشور به پایتختها محقق نمی‌شود.
موضوع دیگر این است که طالبان پس از روی کار آمدن، حقآبه ایران از رود هیرمند را قطع کرد که تبعات زیانباری برای کشاورزان در سیستان و بلوچستان داشت. طالبان مشکلات فنی و کمبود آب در افغانستان را دلیل قطع آب هیرمند اعلام کرده بودند اما همه اینها بهانه بود و هدف سیاسی پشت آن نهفته بود. برخی تحلیلگران بر این باور بودند که طالبان سعی داشت از این اهرم فشار خود، ایران را وادار به شناسایی دولت موقت خود کند، زیرا این اقدام می‌توانست مقدمه‌ای برای شناسایی از سوی سایر کشورهای منطقه هم باشد. هر چند با رایزنی‌های فشرده بین مقامات تهران و طالبان، در نهایت این اختلافات آبی نیز تا حدی مرتفع شد و طالبان با انتقال مجدد آب هیرمند به ایران موافقت کرده است.
این مسئله واضح است که طالبان اکنون قدرت بلامنازع افغانستان است و گروههای سیاسی دیگر هم توان لازم برای بازگشت به قدرت ندارند و به همین خاطر کشورهای منطقه نمی‌توانند برای همیشه نسبت به گشایش سیاسی در این کشور صبر کنند و ناگزیر هستند با دولت موقت کنار بیایند و این واقعیت را بپذیرند. چرا که نبود تعاملات با افغانستان، ناامنی و بی‌ثباتی در این کشور را افزایش خواهد داد و این برای کشورهای منطقه و حتی جامعه جهانی خبر مسرت بخشی نیست.
