الوقت- از نیمه دوم قرن بیستم به این سو وجود سلاح‌های کشتار جمعی و پیشرفته در ارتش‌های ابرقدرت‌های بین‌المللی احتمال جنگ‌های مستقیم بدون برنده و با هزینه گزاف برای تمامی طرف‌ها را به طور چشم‌گیری افزایش داده است و همین موضوع منجر به بیشتر شدن جنگ‌های نیابتی در سطح بین المللی شده است. جنگ نیابتی شامل حمایت یک دولت خارجی از برخی بازیگران برای تأثیرگذاری بر نتیجه یک درگیری خشونت آمیز برای اهداف استراتژیک خود دولت خارجی است. سوریه، لیبی، یمن و اکنون جنگ اوکراین نمونه های کاملاً آشکاری از جنگ‌های نیابتی با ابعاد فاجعه‌بار داخلی و خارجی میان قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی طی یک دهه اخیر بوده است.
از زمان شروع عملیات نظامی روسیه در اوکراین، موضوع احتمال حضور نیروهای نیابتی و مزدور در دو سوی جنگ مطرح بوده و گزارش‌های متعددی از استخدام جنگجو خارجی رسانه ای شده است که یکی از اصلی‌ترین سرمنشأهای صدور مزدوران از خاک سوریه بوده است. خاک سوریه که در طول جنگ داخلی 10 ساله به بهشتی برای تجمع و فعالیت گروههای ترویستی و تکفیری بین المللی تبدیل شد و دولت‌های غربی و عربی از تروریستها به عنوان ابزاری در خدمت منافع ژئوپلتیکی خود در سوریه و مناطقی دیگر استفاده کردند، اکنون از لحاظ تأمین نیروی انسانی در اوکراین مورد توجه غرب بویژه آمریکا قرار گرفته است.
بر اساس گزارش جدیدی که در همین راستا در رسانه‌ها منتشر شده است، تروریستهای مستقر در ادلب سوریه در حال انتقال به اوکراین هستند تا با ارتش روسیه مبارزه کنند. بر این اساس، اکثر نظامیانی که به شرق اروپا منتقل شدند از گردان‌های چچن و قفقاز، ازبک و تاجیک و گروهی از نظامیان آلبانی هستند و اکثریت قریب به اتفاق آنها وابسته به هیئت تحریرالشام به رهبری ابومحمد الجولانی هستند. دیده‌بان حقوق بشر سوریه در این باره اعلام کرد که از اکتبر گذشته بیش از ۱۷۰ نظامی خاک سوریه را ترک کرده و به درخواست و فشار هیئت تحریرالشام به یک کشور اروپایی رفتند. همچنین ویدئویی پخش شده است که نشان می‌دهد عبدالحکیم الشیشانی، رهبر گروه سربازان قفقاز در کنار نیروهایش در اوکراین علیه نیروهای روسی می‌جنگد. رسانه‌های روسی این ویدئو را منتشر کردند که نشان می‌دهد آمریکا شروع به استفاده از گروههای تروریستی برای حمایت از ارتش اوکراین کرده است.
انتقال تروریستهای سوری به جنگ اوکراین خبر تازه‌ای نیست و از همان ابتدای شروع این نبرد نیز مقامات روسیه بارها اعلام کردند که آمریکا دهها تروریست را به اوکراین اعزام کرده و نسبت به آن هشدار دادند.
اعزام تروریستها به اوکراین درحالی است که این گروهها در یک دهه گذشته مدعی بودند که برای احیای شریعت اسلام، در منطقه مبارزه می‌کنند و خواستار نابودی حکومت‌های حاکم بر کشورهای اسلامی بودند که به ادعای آنها دچار انحراف در عقیده شده‌اند اما اکنون نشان دادند که اگر شرایط اقتضا کند، جنگیدن در بلاد کفر هم در حکم عمل به شریعت قلمداد می‌شود.
انگیزه تروریستها برای اعزام به اوکراین
با توجه به اینکه دورنمای روشنی برای پایان درگیریها در اوکراین وجود ندارد و اکنون حالت فرسایشی به خود گرفته است، غربیها برای مدیریت و ادامه جنگ در برابر روسیه، به نیروهای جدید و تازه نفس نیاز دارند و تروریستها به دلیل تجارب زیادی که در یک دهه اخیر کسب کرده‌اند در این زمینه می‌توانند کمک شایانی به غربیها کنند.
جدای از تلاشهای غرب برای اعزام تروریستها به اوکراین برای زمینگیر کردن روسیه، انگیزه‌های دیگری هم در ورای این برنامه وجود دارد که برای تروریستها مشوق ایجاد می‌کند. تروریستها همیشه حضور قدرتمند روسیه در بحران سوریه را دلیل اصلی شکست خود در سرنگونی دولت بشار اسد می‌دانند و دنبال فرصت مناسبی بودند که بتوانند انتقام شکستهای خود را بگیرند و جنگ اوکراین این بستر را برای آنها فراهم کرد.
مسئله دیگر اینکه تروریستها در شروع بحران سوریه از سوی کشورهای عربی خلیج فارس حمایت مالی می‌شدند ولی اکنون این حمایتها تقریبا از بین رفته است و ادامه حیات این گروهها هم به کمکهای مالی بستگی دارد و اکنون کارزار اوکراین مناسب‌ترین راه برای درآمدزایی است، چرا که در قبال مبارزه با روس‌ها پول دریافت می‌کنند که به نظر می‌رسد آمریکا و کشورهای اروپایی هزینه آن را متقبل می‌شوند.
اما موضوع حائز اهمیت دیگر تشدید واگرایی در جبهه تروریستهای سوری است که زمینه‌ساز روانه شدن آنها به اوکراین شده است. تروریستها در ابتدای جنگ سوریه با کمک مثلث عبری-غربی-عربی ظاهراً در یک جبهه واحد قرار داشتند ولی اکنون تکفیریها از سرکرده‌های سابق فرمان نمی‌برند و درگیری‌هایی خونینی که بین این گروهها در سالهای اخیر رخ داده است، این مسئله را به خوبی نشان می‌دهد. در این رابطه علی العرجانی، سلفی جدا شده از هیئت تحریرالشام در تلگرام نوشت:«گروههای قفقاز و آلبانی ادلب را به مقصد اوکراین ترک می‌کنند زیرا دریافتند که اوکراین برای آنها آزادتر از ادلب است و نبردها در آن واقعی است. آنها ظاهرا پیرو فتوای قدیم ایمن هاروش هستند که رفتن به بلاد کفر بهتر از ماندن در ادلب تحت سلطه الجولانی است».
ترکیه ترانزیت تروریستها به اوکراین
علاوه بر انگیزه‌های مالی و تقابل با روسیه، ترکیه هم نقش مهمی در اعزام تروریستها به اوکراین ایفا می‌کند. ترکیه با وجود در ظاهر سیاست بی طرفی را در مورد جنگ اوکراین در پیش گرفته و حتی ایفای نقش میانجی پایان جنگ را دنبال می‌کند اما چیزی که واضح است، برنامه‌های آنکارا در یازده ماه گذشته نشان داد رجب طیب اردوغان تداوم جنگ بین غرب و مسکو را بازاری پردرآمد برای ترکیه می‌داند. با طولانی شدن جنگ، آنکارا از دو طرف دعوا می‌تواند باج‌گیری کند و در کنار فروش تسلیحات به اوکراین و حمایتهای سیاسی از این کشور از غربیها امتیاز می‌گیرد و همچنانکه در این مدت با فروش پهپادهای خود به کی‌یف و مخالفت با حمله روسیه این برنامه را به خوبی پیش برده است.
از طرفی، ترکیه از فرصت تحریمهای غرب علیه روسیه هم به نفع خود بهره‌برداری کرده است و توانسته سطح تعاملات تجاری خود با این کشور را بهبود دهد و بر اساس آمارها پس از بحران اوکراین حجم تجارت دو کشور حدود 1.3 میلیارد دلار افزایش یافته است. ترکیه سعی دارد در نبود شرکتهای اروپایی، بتواند بازار روسیه را به دست بگیرد و در کنار آن بتواند با انتقال گاز روسیه به بازارهای اروپایی خود را به هاب انرژی منطقه تبدیل کند و توافقاتی هم در این زمینه انجام شده است. لذا هر چه جنگ اوکراین تداوم داشته باشد، به نفع آنکارا است و سود سرشاری را از این طریق می‌تواند به جیب بزند.
همچنین، تنش بین روسیه و اروپا از بعد گردشگری هم برای ترکیه نفع زیادی دارد و دهها هزار روسی که سالانه به کشورهای اروپایی سفر می‌کردند، با بسته شدن مرزهای اروپا، ناگزیر هستند مقصد ترکیه را انتخاب کنند و از این راه هم درآمد زیادی گیرآنکارا خواهد آمد و بنابراین، یکی از مسیرهای طولانی‌تر کردن جنگ هم انتقال تروریستها به اوکراین است که ترکیه از آن حمایت می‌کند.
ترکیه در بحران سوریه هم نقش ترانزیت تروریستها از خارج به این کشور را داشت و پس از آموزشهای مقدماتی، آنها را به خاک سوریه اعزام می‌کرد و این بار نیز در میدان اوکراین این رویه را در پیش گرفته است. همانگونه که سعید فارس السعید، تحلیلگر سوری مسائل امنیت راهبردی، چند هفته پس از شروع جنگ در اوکراین افشا کرد که حدود ۲۵۰۰ تروریست تحت نظارت دستگاه اطلاعات ترکیه برای ورود به اوکراین آماده می‌شوند تا در عملیات نظامی در برابر ارتش روسیه بجنگند.
هر چند ترکیه بحران اوکراین را فرصتی برای تقویت مناسبات و امتیازگیری از روسیه می‌داند اما در پی تسویه حساب با مسکو هم هست. ترکیه از اینکه مسکو اجازه نداد تا تروریستها دولت بشار اسد را سرنگون کنند و گروههای تجزیه طلب کرد را در شمال سوریه نابود کند، به شدت عصبانی است و هزینه‌هایی را که در یازده سال گذشته کرده است بدون نتیجه بود و لذا سعی دارد در اوکراین از این کشور انتقام بگیرد و قرار دادن تروریستها در برابر نیروهای روسی، می‌تواند تا حدی آنکارا را راضی کند.
از سوی دیگر، اردوغان که در مسیر عادی سازی روابط با دمشق گام برمی‌دارد، تروریستهای ادلب را مانع جدی بر سر راه سیاستهای منطقه‌ای خود می‌داند و از اینرو قصد دارد با اعزام این گروهها به اوکراین، از شر تروریستها خلاص شده و مسیر عادی سازی را هموار کند. تکفیری‌های ادلب از نزدیکی روابط آنکارا و دمشق خشمگین هستند و این احتمال وجود دارد که در آینده برای انتقام از حامی سابق خود، اقدامات تروریستی را بر علیه این کشور انجام دهند و دور کردن این گروهها از مرزهای ترکیه می‌تواند تهدیدات امنیتی را از سر این کشور کم کند.
ترکیه جنگ اوکراین را نشانه تغییر جهان به سمت شکل‌گیری جهان چند قطبی درنظر گرفته است که در آن نقش فعال و تاثیرگذاری در تحولات منطقه‌ای و جهانی خواهد داشت. آنکارا می‌داند که آتش این بحران به این زودی‌ها خاموش نخواهد شد و سعی دارد از تنش بین مسکو و غرب نهایت استفاده را برده و اقتصاد رو به افول خود را نجات دهد.
آمریکا و متحدانش که نتوانستند در سوریه موفقیتی کسب کنند و دلیل اصلی آنرا حمایتهای روسیه از بشار اسد می‌دانند، این بار جبهه اوکراین را برای جبران شکستهای خود انتخاب کرده‌اند و با کمک تروریستها سعی دارند ضربات سختی را به رقیب سنتی وارد کنند اما این بار هم غرب روی اسب از پیش باخته سرمایه‌گذاری کرده است.
