الوقت- پس از گذشت 5 ماه از اظهارات مقامات ترکیه برای عادی سازی روابط با دولت سوریه، دیدارها بین مقامات دو کشور در بالاترین سطح ادامه دارد که امیدها را برای آب شدن یخ روابط پس از یازده سال افزایش داده است. پس از دیدار کوتاه وزرای خارجه دو کشور و پس از آن دیدار روسای سازمانهای اطلاعاتی، این بار وزرای دفاع دو کشور در روسیه بایکدیگر گفتگو کردند. حلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه و هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات این کشور با وزرای دفاع روسیه و سوریه و همچنین رؤسای سازمانهای اطلاعات این دو کشور در مسکو دیدار و رایزنی کرده‌اند. طبق اعلام وزارت دفاع ترکیه، سه طرف در این دیدار بحران سوریه، مشکلات آوارگان سوری، جنگ مشترک با سازمانهای تروریستی را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. به گفته وزارت دفاع ترکیه، سه طرف بر تداوم نشست‌های سه‌جانبه به منظور تضمین ثبات سوریه و منطقه و حفظ آن توافق کرده‌اند. وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که پس از یازده سال این اولین بار است که وزرای دفاع سوریه و ترکیه با یکدیگر دیدار می‌کنند و گفتگوها بین دو طرف مثبت بود. حلوصی آکار پس از بازگشت از سفر مسکو و دیدار با وزیر دفاع سوریه، گفت که ترکیه به حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه احترام می‌گذارد. آکار تاکید کرد:«ترکیه در سوریه هیچ هدفی جز مبارزه با گروههای تروریستی و تأمین امنیت مرزها ندارد و ما تأکید کردیم باید اعضای سازمانهای تروریستی را از بین ببریم».
پس از شروع بحران سوریه در مارس 2011، ترکیه در همسویی با جبهه عربی-غربی از گروههای تروریستی حمایت و روابط سیاسی خود را با دمشق قطع کرد و در این مدت با کمکهای تسلیحاتی و باز گذاشتن مرزهای خود برای تردد تروریستها، آتش جنگ در سوریه را شعله ور کرد ولی با افول و شکست تکفیریها، ترکیه که از رسیدن به اهدافش یعنی سرنگونی بشار اسد، رئیس جمهور سوریه ناامید شد، مواضع خود را تغییر داد و در چرخشی 180 درجه‌ای تمایل خود را نسبت به عادی سازی روابط ابراز کرد.
مقدمه ای برای دیدار روسای جمهور دو کشور
دیدار وزرای دفاع دو کشور مقدمه‌ای برای دیدار مقامات ارشد دو کشور است و در همین راستا، مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه گفت که در مرحله آتی با وزیر خارجه سوریه دیدار خواهد کرد. دیدار اخیر در مسکو درحالی برگزار شده است که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پیشتر در سخنانی گفته بود که دیدار با بشار اسد، رئیس جهور سوریه در ماههای آینده بعید ندانست و برای این دیدار اعلام آمادگی کرد.
اردوغان درتلاش است پیش از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ژوئن 2023، پرونده عادی سازی با سوریه را به سرانجام برساند و بتواند وضعیت خود را در برابر رقبا بهبود بخشد. تا زمانی که دیدار اردوغان و اسد انجام نشود هر گونه برقراری رابطه دیپلماتیک هم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. دولت سوریه که ترکیه را عامل اصلی بحران داخلی خود می‌داند، برای عادی سازی شروطی را تعیین کرده که پایان حمات آنکارا از تروریستها و خروج نیروهای ترکیه از شمال سوریه از جله مهمترین آنهاست.
دیدار مسکو بین وزرای دفاع دو کشور در زمانی انجام می‌شود که در هفته‌های اخیر ترکیه قصد داشت تا عملیات زمینی در شمال سوریه را شروع کند ولی بنابه دلایلی که احتمالا سیاسی است و به روند عادی سازی مربوط می‌شود، به تاخیر افتاده است. لذا با توجه به اظهارات آکار که گفت کشورش به تمامیت ارضی سوریه احترام می‌گذارد به نظر می‌رسد که عملیات نظامی احتمالا در سوریه برای همیشه متوقف شود. زیرا دولتمردان دمشق، با هر گونه عملیات نظامی مخالف هستند و شروع جنگ، راه عادی سازی را دشوار می ند. بنابراین مقامات آنکارا برای به دست آوردن رضایت دمشق، مجبور هستند از برخی خواسته‌های خود عقب نشینی کرده و امتیازاتی را به طرف مقابل بدهند، توقف عملیات نظامی می‌تواند نشانه حسن نیت و اعتماد سازی برای دمشق باشد تا راه عادی سازی هموار شود.
با توجه به اینکه بخش‌هایی از اراضی سوریه تحت اشغال نظامی ترکیه و نیورهیا تحت امر آن قراردارد، بنابراین بدون پایان اشغالگری، روابط ترکیه و سوریه به حالت عادی برنخواهد گشت و مقامات سوری هم گفته‌اند که صرف اظهارنظر در این مورد کافی نیست و ترکها باید در عمل هم برادری خود را ثابت کنند. اگر اوضاع همانطور که انتظار می‌رود پیش برود، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه ممکن است گامی استراتژیک بردارد و بشار اسد را متقاعد کند که با اردوغان دیدار کند تا برگ برنده ای برای او رئی سجمهور ترکیه در آستانه انتخابات ریاست جمهوری باشد، زیرا عادی سازی روابط در مسئله بحران مهاجران هم می‌تواند کارگشا باشد و پس از یک دهه آوارگان به سرزمین خودشان برگردند. در حال حاضر، ترکیه میزبان 3.7 میلیون پناهجوی سوری است و قصد دارد هر چه زودتر این آوارگان را به کشورشان بازگرداند و دمشق هم از این مسئله استقبال کرده است.
تروریستها بازنده اصلی عادی سازی
عادی سازی روابط ترکیه و سوریه به مذاق گروههای تروریستی خوش نیامده است و از این مسئله به شدت خشمگین هستند. هر وقت که ترکیه و سوریه یک گام به سمت عادی سازی نزدیک می‌شوند، گروههای تروریستی هم احساس خطر می‌کنند و در این راستا گروههای معارض در شمال سوریه پس از دیدار وزرای دفاع دمشق و آنکارا، برای تظاهرات و تجمع با شعار «هرگز مصالحه نمی‌کنیم» فراخوان داده‌اند تا مخالفت خود را با این تحرکات دیپلماتیک نشان دهند. در همین رابطه، روز جمعه اخبار و تصاویری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که از برگزاری تجمعات از سوی معارضان در شهرهای شمالی سوریه از جمله در تل ابیض، الباب، عفرین، الراعی، ادلب و اعزاز حکایت داشت. در ماههای اخیر این گروههای معارض بارها در مخالفت با اقدامات جدید آنکارا، اعتراضاتی را برگزار کرده و حتی در مردادماه پرچمهای ترکیه را آتش زده و نمادهای دوستی میان معارضان و ترکیه را از شهرهای شمالی برداشتند.گروههای تروریستی در مهرماه هم به شهر عفرین واقع در شمال غربی سوریه که تحت کنترل نیروهای تحت حمایت ترکیه بود، حمله کردند تا خشم خود را نسبت به پرونده عادی سازی روابط نشان دهند. تروریستها انتظار داشتند حداقل ترکیه تا آخر راه در کنار آنها بایستد و پشتشان را خالی نکند و به همین خاطر روند عادی سازی با دمشق را خیانتی بزرگ به خود می‌دانند و درصدند تا برگزاری تجمعات در مرزهای ترکیه و احتمالا انجام اقدامات مسلحانه در آینده برعیله نیروهای تحت حمایت ترکیه، از این کشور انتقام بگیرند.
باتوجه به اینکه ترکیه در شرایط فعلی به نوعی تنها حامی تروریستها در سوریه بود، بنابراین با برقراری روابط دیپلماتیک؛ راه برای بسته شدن پرونده تروریستها در سوریه باز خواهد شد. این مسئله واضح است که تروریستها بدون حمایت خارجی مدت زیادی دوام نخواهند آورد و اگر حمایتهای ترکیه هم از سر تکفیریها برداشته شود، دمشق با کمترین هزینه و با عملیات برق آسا می‌تواند طومار این گروهها را درهم پیچد.
گروههای تروریستی به رهبری جبهه النصره از چند سال پیش استان ادلب را پایگاه اصلی خود انتخاب کرده‌اند و ارتش سوریه هم به خاطر غیرنظامیان عملیات جدی را انجام نداده است. استان ادلب تقریبا 3 میلیون و 700 هزار نفر جمعیت دارد که توسط تروریستها اداره می‌شود. باتوجه به حضور 2 میلیون غیرنظامی سوری در ادلب که ساکنان قدیمی این منطقه به شمار می‌روند و ناخواسته به زندگی اجباری با این گروهها تن داده‌اند و اجازه خروج هم ندارند، کار را برای انجام عملیات گسترده برای آزادسازی ادلب دشوار کرده است.
بشار الجعفری، نماینده سابق سوریه در سازمان ملل نیز در سپتامبر 2019 در سخنانی گفت که گروههای تروریستی، غیرنظامیان در ادلب را به سپری برای خود تبدیل کرده‌اند. وی با اشاره به سوء استفاده اعضای دائم شورای امنیت از سازوکارهای سازمان ملل و برخورد سیاسی با اوضاع انسانی در سوریه، هدف از این رویکرد را از بین بردن امنیت و ثبات کشورش و حمایت از تروریسم عنوان کرد. در همان زمان بر اساس توافقات آتش بس قرار بود تعدادی از غیرنظامیان از ادلب خارج شوند اما تروریست‌های جبهه النصره زیر توافقات خود زدند و با تیراندازی به سمت خودروها از ورود آنان به داخل این استان به منظور انتقال غیرنظامیان جلوگیری کردند.
ادلب که تحت کنترل کامل تروریستها قرار دارد در چند سال گذشته شرایط سختی را تجربه کرده است و ساکنان این منطقه در بدترین وضعیت زندگی می‌کنند که حتی توان تامین معاش خود را نیز ندارند. مردم محلی از وضعیت بد معیشتی و فقر گسترده که ناشی از حضور تروریستها است شکایت می‌کنند و خواستار حمایتها از خودشان شده‌اند. وضعیت به گونه‌ای بد شده است که به رغم نحدودیتهای تردد اما عده‌ای فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند و بر اساس آمارها تنها در بهمن 1398، حدود 39000 نفر از ادلب فرار کرده و به مناطق امن در نزدیکی مرز ترکیه پناه برده‌اند.
تروریستها به خوبی می‌دانند که اگر غیرنظامیان ادلب را ترک کنند و همزمان با عادی سازی روابط ترکیه، در محاصره قرار خواهند گرفت و به همین منظور سعی دارند تا حد ممکن از خروج غیرنظامیان از این استان جلوگیری کنند. زیرا غیرنظامیان به نوعی حافظ جان تروریستها به شمار می‌روند که با از بین رفتن این حفاظ امنیتی، تروریستها هم مدت زیادی دوام نخواهند آورد.
