اولین و شاید مهمترین هدف ترکیه در جریان پرونده پذیرش عضویت استکهلم و هلسینکی در ناتو، می‌تواند امتیاز گیری یا به نوعی وادار کردن آمریکا و اروپا به نرمش در برابر خواسته‌های خود میباشد
الوقت – در پی شروع جنگ در اوکراین در 24 نوامبر 2022، زلزله سیاسی و امنیتی کل اروپا را تکان داد. یکی از مهمترین عواقب این جنگ مربوط به سیستم دفاعی اروپا بود است به صورتی که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که به قول امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در دروان ریاست جمهوری دونالد ترامپ دچار «سکته مغزی» شده بود، از بحران به وجود آمده به منظور احیای خود بهره گرفت.
در همین راستا نیز اخیراً کشورهای فنلاند و سوئد پس از دهه‌ها بی‌طرفی، مطالبه عضویت در ناتو را مطرح کرده‌اند. هم اکنون فنلاند به شکل رسمی درخواست عضویت خود را تقدیم سران ناتو کرده و به نظر می‌رسد در چند روز آینده با وجود تمامی مخالفت‌ها و هشدارهای روسیه، کشور سوئد نیز درخواست عضویت خود را به صورت رسمی اعلام خواهد کرد.
پس از درخواست عضویت فنلاند، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، از آمادگی این سازمان برای پذیرش عضویت این کشور استقبال کرد. افزون براین تمامی شواهد آمر حاکی از آن است که کشورهای آمریکا، فرانسه، انگلستان و آلمان نیز به عنوان قطب‌های اصلی ناتو مشکلی با پذیرش هلنسکی و استکهلم ندارند. اما بر خلاف وحدت موضع اعضای ناتو، رجب طیب اردوغان رئیسجمهوری ترکیه طی اظهاراتی در 13 می 2022 (23 اردیبهشت 1401) مخالفت صریح خود را با عضویت فنلاند و سوئد در ناتو اعلام کرد.
اردوغان در اظهارات خود، سوئد و فنلاند را متهم کرد که "مهمانخانه تروریست‌ها" هستند. در واقع، اشاره اصلی اردوغان به این موضوع است که کشورهای سوئد و فنلاند گروه پ‌ک‌ک را به عنوان گروهی تروریست به رسمیت نشناخته و پذیرای جمعیتی بزرگی از کردهای ساکن اروپا هستند که به ادعای آنکارا پ ک ک در میان این جمعیت نفوذ و ارتباطات تشکیلاتی دارد.
علاوه بر اردوغان، مولود چاووش اغلو، وزیر اموز خارجه ترکیه نیز تاکید کرده که با عضویت فنلاند و سوئد در ناتو مخالف است زیرا آنها حامی گروه تروریستی حزب کارگران کردستان(پ.ک.ک) هستند. در واقع، دولت ترکیه طی سالیان اخیر بارها دولت سوئد را به دلیل برقرار ارتباط با نیروهای کردی سوری که از دیدگاه آنکارا شاخه‌ای از گروهک پ‌ک‌ک هستند مواخذه کرده است.
حتی این موضوع در اواخر سال 2019 در نتیجه انتقاد شدید استکهلم از ترکیه به دلیل آغاز عملیات موسوم به «چشمه صلح» در شمال سوریه به مجادله میان مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه و آنا لیند، وزیر خارجه سوئد نیز منتهی شد. هر چند سطح تنش میان آنکارا و هلسینکی به اندازه سوئد نبوده اما گره خوردن عضویت فنلاند در ناتو با سوئد به نوعی موجب قرار گرفتن هر دو این کشورهای در یک ترازو برای ترکیه شده است.
آمادگی ترکیه برای مذاکره
بنابر اساس‌نامه پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که هم‌اکنون 30 عضو (28 کشور اروپایی و به علاوه آمریکا و کانادا) دارد، می‌بایست تمامی اعضا عضویت یک بازیگر مدعو را تصویب و تایید کنند. در صورت مخالفت حتی یکی از اعضا نیز پذیرش عضو جدید صورت نخواهد گرفت؛ لذا به طور حتم اراده مخالف آنکارا به معنای عدم پذیرش دو کشور فنلاند و سوئد خواهد بود.
با این اوصاف، در شرایط کنونی که نشست اعضای ناتو دیروز و امروز (14 و 15 می / 24 و 25 اردیبهشت) در برلین در جریان است، مواضع ترکیه را نمی‌توان بر مبنای مخالفت قطعی برشمرد. همان‌گونه که ابراهیم کالن، سخنگوی نهاد ریاست جمهوری ترکیه تاکید کرده در پیوند با عضویت سوئد و فنلاند در ناتو، آنکارا درها را نبسته است. این امر بدین معنا است که به طور حتم آنکارا در باب این موضوع منافع و مطالبات ویزه خود را دنبال می‌کند. به طور حتم دولت آنکارا از یک سو و دولت‌های فنلاند و سوئد از سوی دیگر، تا زمان برگزاری نشست سران ناتو در ۲۹ و ۳۰ ماه ژوئن زمان دارند که پیرامون این موضوع تصمیم گیری کنند.
اهداف ترکیه از تهدید به وتوی عضویت سوئد و فنلاند
موضع مخالف و صریح اردوغان و دیگر مقام‌های سیاسی ترکیه در ارتباط با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو، تا کنون موجبات بهت و تعجب ناظران سیاسی را به همره داشته است. اما اکنون چرایی اتخاذ چنین موضعی از سوی آنکارا در مقام یک مساله جدی مطرح شده است.
به طور حتم اولین و شاید مهمترین هدف ترکیه در جریان پرونده پذیرش عضویت استکهلم و هلسینکی در ناتو، می‌تواند امتیاز گیری یا به نوعی وادار کردن آمریکا و اروپا به نرمش در برابر خواسته‌های خود میباشد. آنکارا با کشورهای غربی طی یک دهه گذشته سطحی گسترده از اختلاف موضوعات مهم فی‌مابین و بین‌المللی را داشته و مناسبات میان طرفین حتی تا مرحله قطع روابط نیز پیش رفته است. حتی اختلافات میان طرفین موجب شده که کشورهای غربی برخی تحریم‌ها و محدودیت‌ها را نیز بر ترکیه در زمینه همکاری اقتصادی، نظامی و امنیتی تحمیل نمایند. لذا اکنون موضوع عضویت سوئد و فنلاند در ناتو فرصتی مهم برای آنکارا در زمینه گرفتن امتیازهایی همانند تحویل جنگنده‌های اف 35، تجهیز سامانه دفاع هوایی، بروز رسانی جنگنده‌های اف 16 و حتی همکاری در موضوع کردهای سوریه خواهد بود.
در سطح دوم به نظر می‌رسد آنکارا در تلاش است از موضوع پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو به عنوان ابزاری برای اعمال محدودیت‌های هر چه بیشتر بر گروهک پ‌ک‌ک در اروپا و نیز قطع حمایت‌های دیپلماتیک استکهلم از کردهای سوریه در مجامع بین‌المللی بهره بگیرد. در این رابطه نیز شاهد هستیم سران کشورهای فنلاند و سوئد پس از اولین هشدارهای اردوغان تا حدودی زیادی در مورد نرمش در برابر خواسته‌های ترکیه چراغ سبز نشان داده‌اند.
اما از بعدی دورنگرانه‌تر و راهبردی به مسئله، می‌توان به تهدیدات ناشی از تشدید مناقشه میان غرب و روسیه برای سیاست خارجی عملگرایانه و ژئوپلتیک محور ترکیه در لزوم حفظ موازنه میان شرق و غرب توجه کرد. ترکیه در دو دهه اخیر با رهبری اردوغان و نسل جدید سیاستمداران ترک متحد او، به دنبال اتخاذ سیاست خارجی متوازن با بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلتیکی حائز اهمیت این کشور در اتصال زمینی اروپا به خاورمیانه و آسیای مرکزی به منظور توسعه همزمان روابط میان شرق و غرب بوده است. حال اما تشدید رقابت میان روسیه و غرب در سالهای اخیر به منبعی دردسرساز برای تداوم رویکرد موازنه‌گرایی ترکیه تبدیل شده است به صورتی که برای مثال در بحران اوکراین اولاً تحریم‌های غربی علیه روسیه بر اقتصاد ترکیه تأثیرات منفی جدی داشته است و ثانیاً عدم تمایل به تبعیت از تحریم‌های گسترده اقتصادی غرب علیه مسکو به سرد شدن بیشتر مناسبات با غرب خواهد انجامید.
بنابراین با توجه به اینکه روسیه اعلام کرده است که در برابر پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو سکوت نخواهد کرد، احتمال تشدید مناقشه نگرانی بیشتر ترکیه را در پی داشته است.
تشدید اختلافات میان ترکیه و ناتو؛ مطرح شدن مجدد طرح اخراج فرزند ناخلف
هر چند ترکیه اهداف ویژه خود را در ارتباط با پذیرش دو عضو جدید اروپایی در ناتو را دنبال می‌کند اما وجه وارونه قضیه برای این کشور، تشدید اختلافات با جبهه غرب و طرح دوباره موضوع اخراج این فرزند ناخلف از پیمان آتلانتیک شمالی میباشد. اساسا ناتو بیشتر هویتی مسیحی غربی دارد که با ماهیت اسلامی و شرقی ترکیه به شدت در تضاد بوده و از همین جهت آنکارا را فرزند ناخلف ناتو می‌نامند.
طی سالهای گذشته که بارها آنکارا موضعی مخالف با اعضای ناتو را پیرامون مسائل و بحران‌های مختلف مطرح کرده، گزینه اخراج این کشور از ناتو از سوی ناظران سیاسی، رسانه‌ها و حتی برخی سیاستمداران مطرح شده است. هر چند ترکیه در سالهای جنگ سرد اهمیتی ویژه را برای اردوگاه غرب داشت اما در سالهای بعد از 1991 (فروشی بلوک شرق) بتدریح جایگاه آنکارا برای غرب تضعیف و حتی این کشور تحت رهبری حزب عدالت و توسعه در سالهای بعد از 2002 به عنوان رقیبی استراتژیک برای اروپا و آمریکا قد علم کرده است.
در صورت وتوی عضویت سوئد و فنلاند توسط ترکیه در نشست سران ناتو که در اواخر ماه ژوئن برگزار خواهد شد، به طور حتم، به صورت بسیار جدی‌تر از گذشته طرح اخراج این کشور در دستور کار غربی‌ها قرار خواهد گرفت. به احتمال فراوان غربی‌ها با ارجاع به اصل دوم و سوم شرایط عضویت موضوع اخراج ترکیه از ناتو را پی‌گیری خواهند کرد. بنابر اصل دوم در کشور عضو ناتو باید دموکراسی برقرار باشد و در اصل سوم نیز تاکید شده، عضو ناتو باید از ظرفیت و اراده کافی برای مشارکت در امور امنیتی اروپا-آتلانتیک برخوردار باشد. غربی‌ها از یک سو، می‌تونند مدعی باشند که دموکراسی واقعی در ترکیه وجود ندارد و از سوی دیگر، آنکارا از مشارکت در امور امنیتی اروپا و آتلانتیک سرپیچی می‌کند.
