صندوق کودکان سازمان ملل متحد «یونیسف»، هشدار داده که ۱۴ میلیون کودک افغان با خطر گرسنگی مواجه‌اند که ممکن است یک میلیون نفر آنها از گرسنگی جان دهند. همچنین، شواهد امر حاکی از آن است که سیستم پرداخت مالی و بانکی افغانستان در وضعیتی بحرانی قرار دارد و این احتمال وجود دارد که این کشور با فروپاشی نظام بانکی مواجه شود.
الوقت – تسلط طالبان بر کابل در 15 آگوست 2021 (24 مرداد 1400) نه تنها بر عرصه سیاست و حکمرانی افغانستان تاثیر گذاشته، اقتصاد این کشور را به شکل جدی متاثر ساخته است. هر چند قبل از روی کار آمدن طالبان نیز کشور افغانستان با مشکلات اقتصادی افسارگسیخته مواجه بود اما بعد از روی کار آمدن گروه طالبان به عنوان یک نیروی نامشروع در عرصه بین‌المللی، اقتصاد وابسته به کمک‌های خارجی کابل بیش از هر زمان دیگری با بحران مواجه شده است.
در شرایط جدید، وخامت اوضاع به‌گونه‌ای است که صندوق کودکان سازمان ملل متحد «یونیسف»، هشدار داده که ۱۴ میلیون کودک افغان با خطر گرسنگی مواجه‌اند که ممکن است یک میلیون نفر آنها از گرسنگی جان دهند. همچنین، شواهد امر حاکی از آن است که سیستم پرداخت مالی و بانکی افغانستان در وضعیتی بحرانی قرار دارد و این احتمال وجود دارد که این کشور با فروپاشی نظام بانکی مواجه شود. در سطحی دیگر، ارزش پولی ملی افغانستان به شکلی بی سابقه کاهش پیدا کرده است. به گونه‌ای که ارزش هر دلار آمریکایی به 95 افغانی افزایش پیدا کرده که بر این اساس ارزش پول ملی افغانستان -افغانی- در برابر دلار آمریکا به پایین‌ترین حد در دو دهه اخیر رسیده است. با این اوصاف، اکنون این پرسش مطرح است که مهمترین علت‌های فروپاشی نظام اقتصادی افغانستان چه عواملی هستند؟
نقش مستقیم واشنگتن در وخامت اوضاع اقتصادی افغانستان
بدون تردید هر نظام اقتصادی باثبات و کارآمد، نیازمند یک سیستم بوروکراتیک سامان‌مند است. در این زمینه بدون تردید، اشغال افغانستان توسط آمریکا در سال 2001 نه تنها موجب استقرار بک سیستم بوروکراتیک با ثبات و پایدار نشد، بلکه در لایه‌های مختلف اداری این کشور شاهد چندپارگی، فساد و بی نظمی بودیم. در وضعیت جدید نیز که گروه طالبان کنترل امور را در کابل در دست گرفته، همچنان نقش مخرب واشنگتن در تضعیف دولت افغانستان و ساختاری بورکراتیک این کشور ادامه دارد. در این زمینه می‌توان اظهار داشت که توافقات پشت پرده زلمای خلیلزاد و پاکستان و شبکه حقانی منجر به عدم امکان شکل‌گیری یک دولت فراگیر پس از سرنگونی دولت اشرف غنی شده و نظام سیاسی و بروکراسی و ارتش به طور کلی از هم فروپاشیده است. در چنین وضعیتی ضروری به نظر می‌رسد که حکام افغان باید سال‌ها برای ایجاد یک نظام بروکراتیک سامان‌مند تلاش کنند.
تشدید بحران اقتصادی در بستر پول‌های بلوکه شده
یکی دیگر از عوامل تشدید بحران اقتصادی در افغانستان در ارتباط با بلوکه شدن دارایی‌های خارجی این کشور بعد از کنترل کابل توسط گروه طالبان می‌باشد. در وضعیت کنونی نظام مالی افغانستان با سقوط ارزش پول ملی و نیز خالی شدن ذخایر بانکی مواجه شده است. به گونه‌ای که طالبان برای حفظ ارزش پول افغانی، معاملات با ارزهای خارجی را منع کرده است. همچنین، بنابر اعلام صندوق بین‌المللی پول، ذخایر دلار بانک‌های افغانستان رو به کاهش است و اگر اداره طالبان نتواند "ارز نقدی" وارد بازار کند، ممکن است که بانک‌های این کشور مجبور شوند، درهای خود را ببندند.
در چنین شرایطی گروه طالبان تلاش‌ها را برای آزادسازی دارایی‌های بلوک شده این کشور در آمریکا و دیگر کشورها آغاز کرده است. همچنین، طالبان تلاش دارد جامعه جهانی را نسبت به تداوم کمک‌های مالی به کابل مجاب نماید. در همین راستا شاهد هستیم که امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه کابینه طالبان در نامه‌ای به نمایندگان کنگره امریکا، خواستار آزادسازی ذخایر ارزی مسدود شده افغانستان شده که با مخالفت واشنگتن مواجه شده است.
اما مسدود سازی ذخایر ارزی مشکلی را حل نمی‌سازد. در واقع، آمریکا در پاسخ به نامه وزارت خارجه طالبان به کنگره آن کشور برای آزادی پول های مسدود شده افغانستان گفته است که این کشور به طالبان هشدار داده بود که اگر تلاش کند از راه زور در افغانستان به قدرت برسد، کمک ها را قطع خواهد کرد. وزارت خارجه آمریکا تشکیل دولت فراگیر، اعاده حقوق زنان بویژه حق تحصیل و رعایت حقوق اقلیت‌ها را تنها راه اتصال گروه طالبان با جهان خوانده است.
مسدود بودن دروازه‌های همیاری بین‌المللی با کابل
یکی دیگر از چالش‌های عمده افغانستان در مقطع کنونی که بحران اقتصادی و به تبع آن نگرانی‌ها را نسبت به وقوع قحطی در این کشور افزایش داده، در ارتباط با مسدود بودن کریدورهای رسیدن کمک‌های بین‌المللی است. در شرایط کنونی همچنان فرودگاه کابل در تعطیلی به سر می‌برد. جامعه جهانی نسبت به رسمیت شناختن طالبان هیچ‌گونه گام مثبتی بر نداشته که همین امر زمینه‌ساز تشدید عدم کمک‌رسانی بین‌المللی به کابل شده است. همچنین، نبود راه های امن و مسیرهای قابل تردد برای کامیون‌ها به منظور رساندن اقلام خوراکی و سایر کمک‌های بشردوستانه به مناطق مختلف افغانستان اکثرا در روستاها، مزید بر علت شده که بحران در این کشور بیش از بیش تشدید شود.
تشدید کشت تریاک و مواد افیونی
در وضعیت بغرنج کنونی و با توجه به عدم اراده بین‌المللی برای کمک‌رسانی به دولت موقت افغانستان، نگرانی‌های نسبت به افزایش و تشدید گرایش به کشت مواد مخدر افزایش پیدا کرده است. هر چند با وجود تمامی وعده‌های آمریکا در سال 2001 همچنان وابستگی اقتصاد افغانستان به کاشت خشخاش و برداشت تریاک ادامه پیدا کرد، در وضعیت جدید این نگرانی بیش از هر زمان دیگری افزایش پیدا کرده که شهروندان افغان به منظور رهایی از گرسنگی و مقابله با قحطی، کاشت گسترده این ماده افیونی را در پیش بگیرند. این نگرانی در شرایطی است که افغانستان در سال ۲۰۲۰، حدود ۸۵ درصد از تولید جهانی تریاک را به خود اختصاص داد. اقتصاد این کشور از مدت‌ها قبل به فروش تریاک وابسته بوده است. درآمدهای حاصل از تولید تریاک و مشتقات آن در سال جاری (2021)، به ۱.۸ تا ۲.۷ میلیارد دلار رسیده اما اکنون این انتظار وجود دارد که این وابستگی مالی به شکل بی‌سابقه افزایش پیدا کند.
