در وضعیت کنونی که اقتصاد ترکیه به شدت آسیب پذیر شده است اردوغان برای بسیج ملی‌گرایان در داخل و انحراف افکار عمومی از مشکلات اقتصادی تلاش دارد با ماجراجویی جدید در سوریه زمینه را برای ایجاد یک شوک به جامعه آماده کند، تا از این طریق حزب عدالت و توسعه بتواند همچنان بر مسند قدرت باقی بماند
الوقت – بعد از کشته شدن 2 نیروی پلیس ترکیه در جریان درگیری با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در شمال این کشور، اخیرا رجب طیب اردوغان پس از اقامه نماز جمعه در 15 اکتبر 2021 (23 مهر 1400) با تاکید بر لبریز شدن کاسه صبراش در برابر تحرکات پ.ک.ک در شمال سوریه، از احتمال آغاز عملیات جدید در این منطقه خبر داده است. همزمان با این اظهارات، خبر گزاری رویترز از قول دو مقام دفاعی- امنیتی ترکیه از این خبر داده که اعزام چند گروهان کماندو و انتقال چندین نفربر و ادوات نظامی به مرز سوریه، نشانه ای از جدی بودن تهدیدات اردوغان است.
این در حالی است که اردوغان قرار است در حاشیه نشست جی 20 که در پایان ماه جاری میلادی در رم ایتالیا برگزار می‌شود، با جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، موضوع مقابله با نیروهای نظامی کرد سوریه در شرق فرات را مورد بحث و گفتگو قرار دهد و احتمالا اتخاذ تصمیم نهایی را به دیدارهای بعد زا این نشست‌ها موکول خواهد کرد. با این اوصاف، چرایی انگیزه اردوغان برای آغاز دور جدید عملیات نظامی در شمال سوریه و مواضع احتمالی بازیگران مختلف در برابر حملات احتمال در مقام مساله‌ای جدی مطرح شده که نیازمند تحلیل و بررسی است.
سه فرضیه در ارتباط علل طرح برنامه جدید اردوغان برای حمله به شمال سوریه
در ارتباط با چرایی برنامه جدید اردوغان برای حمله به شمال سوریه سه فرضیه قابل طرح هستند. فرضیه اول این است که طرح حمله به شمال سوریه کارت فشار جدید رئیس جمهوری ترکیه برای فشار بر دولت بایدن می‌باشد. در مدت زمان سپری شده از روی کار آمدن دولت بایدن در آمریکا، دولت ترکیه به شدت مغضوب بایدن واقع شده است. همین امر سردی مناسبات دو کشور را در پی داشته و آخرین سفر اردوغان به آمریکا در اواسط ماه سپتامبر سال جاری عملا هیچ‌گونه دستاوردی را برای او در پی نداشت. لذا، برخی ناظران سیاسی این فرضیه را مطرح می‌کنند که احتمالا اردوغان از طریق تبلیغات برای حمله به شمال سوریه قصد دارد مواضع واشنگتن را در برابر خود تعدیل نماید و اساسا او برنامه‌ای برای انجام عملیات جدید نداشته باشد.
سفر اردوغان به سوچی و دیدار با ولادیمیر پوتین در 29 سپتامبر 2021 (7 مهر 1400) آن هم در شرایط بعد از دیدار روسای جمهوری روسیه و سوریه دیگر فرضیه مهمی است که می‌توان از درون آن حصول توافق میان آنکارا و مسکو را به عنوان زمینه برنامه جدید ترکیه برای حمله به متاظق شرق فرات مورد خوانش قرار داد. طرح کنندگان این فرضیه بر این باور هستند که احتمالا مسکو نسبت به آغاز عملیات جدید به شکل محدود به آنکارا چراغ سبز نشان داده و همین امر زمینه‌ساز انگیزه اردوغان برای آغاز یک عملیات جدید شده است.
دیگر فرضیه مهم پیرامون دلیل طرح اردوغان برای حمله به شمال سوریه در ارتباط با مسائل داخلی ترکیه و تلاش حزب عدالت و توسعه برای قهرمان‌سازی از خود به منظور کسب آرای شهروندان در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری آینده است. واقعیت امر این است که در وضعیت کنونی اقتصاد ترکیه به شدت آسیب پذیر شده است؛ به گونه‌ای که هر یک دلار آمریکا در ترکیه از مرز 9 لیره گذشته و شهروندان نسبت به وضعیت اداره کشور با موجی بزرگ از ناامیدی مواجه شده‌اند. در چنین وضعیتی اردوغان برای بسیج ملی‌گرایان در داخل و انحراف افکار عمومی از مشکلات اقتصادی تلاش دارد با ماجراجویی جدید در سوریه زمینه را برای ایجاد یک شوک به جامعه آماده کند، تا از این طریق حزب عدالت و توسعه بتواند همچنان بر مسند قدرت باقی بماند.
احتمال واکنش شدید غرب در برابر اردوغان
ارتش ترکیه تا کنون سه عملیات مهم سپر فرات (2016)، شاخه زیتون (2018) و چشمه صلح (2019) را در مناطق شمال سوریه انجام داده و با همراهی نیروهای تحت‌الحمایه خود که بخش اعظم آنها گروههای تروریستی حاضر در سوریه هستند، بخشی از مناظق شمالی سوریه را کنترل کرده است اما در این میان نکته قابل تامل این است که فارغ از عملیات «چشمه صلح» که موجی از مخالفت کشورهای اروپایی را به همراه داشت، کشورهای غربی به ویژه آمریکا، موضع انفعال و سکوت را در برابر حملات ترکیه در پیش گرفته‌اند اما در شرایط جدید به نظر می‌رسد هر گونه حمله نظامی جدید ترکیه به شمال سوریه واکنش شدید غرب را در قالب اعمال فشار سیاسی و تحریم اقتصاد به همراه خواهد داشت. بر خلاف گذشته دیگر ترامپ در کاخ سفید بر مسند قدرت نیست و بایدن بدون تردید، سیاستی متفاوت را در پیش خواهد گرفت و احتمالا تحریم‌هایی بر ترکیه اعمال خواهد شد. این احتمال در ارتباط با سیاست‌های اتحادیه اروپا به ویژه کشور فرانسه نیز مطرح می‌باشد.
ساکت نماندن دولت مرکزی سوریه
همراستای با کشورهای غربی، دولت قانونی و مشروع سوریه نیز در گذشته به دلیل محدودیت‌های موجود با وجود انگیزه قاطع برای مقاومت در برابر حملات ارتش ترکیه، اقدام قابل توجهی را در برابر حملات آنکارا و مزدوران سوری‌اش انجام نداده است اما در وضعیت جدید به نظر می‌رسد بر خلاف گذشته همان‌گونه که در چند ماه اخیر مقامات سوری تاکید کرده‌اند، دمشق در برابر هر گونه تلاش جدید ترکیه براس اشغال‌گری ساکت نخواهد ماند. در وضعیت جدید نیز به نظر می‌رسد دولت بشار اسد، هر گونه سکوت و انفعال در برابر آنکارا را نه تنها نخواهد پذیرفت بلکه به صورت میدانی وارد تقابل با ارتش ترک خواهد شد.
کردها در برابر تهدید موجودیت و همکاری با دمشق
کردهای سوریه همانند چند عملیات سابق ترکیه، کانون اصلی تمرکز حملات احتمالی‌ای خواهند بود که اروغان نجوای آن را اخیرا سر داده است. کردها در گذشته با گذاشتن تمامی تخم‌مرغ‌های خود در سبد آمریکا، ضررهای غیرقابل جبرانی را متحمل شده‌اند که نماد بارز آن را می‌توان از دست رفتن عفرین و تغییر دموگرافی جمعیتی این شهر دانست؛ به‌گونه‌ای که در عفرین به عنوان شهری که اکثریت قاطع جمعیت آن را کردها تشکیل می‌دادند، اکنون کردها به اقلیت تبدیل شده‌اند.
کردهای سوریه که رهبر نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) را بر عهده دارند، بدون تردید، در صورت تداوم رویکرد اشتباه گذشت در گره زدن سرنوشت خود به سیاست‌های آمریکا مجددا بازنده اصلی معادلات میدانی شمال سوریه خواهند بود. اکنون زمان آن فرا رسیده که کردها قبل از هر گونه تحرک جدید اردوغان، وارد مذاکره و توافق با دمشق شوند و از این طریق حمایت‌های امنیتی لازم را برای خود کسب کنند.
