پایگاه تحلیلی الوقت - در حالی که منطقه قفقاز طی حداقل سه ماه گذشته تا حدودی به آرامش نسبی دست یافته بود، اما به تازگی تنش مرزی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بالا گرفته است.
حتی دو روز پیش منابع خبری از بروز درگیری میان آذربایجان و ارمنستان در منطقه «کلبجار» خبر دادند که بر اساس گزارش‌ها در این درگیری، یک نظامی آذربایجانی کشته و سه نظامی ارمنستانی نیز مجروح شدهند.
پس از این درگیری نیز ژنرال «حسن‌اف» وزیر دفاع جمهوری آذربایجان ارمنستان را مسئول تشدید تنش در منطقه بر شمرد و گفته بود: «هرچند جنگ تمام شده است، اما با وجود این، ما آماده هستیم و هر لحظه باید آماده جنگ باشیم.»
درگیری پس از توافق
جمهوری آذربایجان در جریان درگیری های نظامی ۴۴ روزه که از ششم مهر ماه سال گذشته آغاز شد، توانست سرزمینهای خود از اشغال نیروهای ارمنستان در قره باغ آزاد کند .
سرانجام این درگیری های نظامی ۲۰ آبان ماه سال گذشته با امضای بیانیه سه جانبه روسای جمهوری اذربایجان ، روسیه و نخست وزیر ارمنستان پایان یافت .
اما به تازگی رسانه های ارمنستان به نقل از منابع رسمی این کشور از پیشروی نیروهای جمهوری آذربایجان تا ۳.۵ کیلومتر به خاک ارمنستان در یکی از مناطق مرزی خبر دادند. این در حالی است که منابع خبری جمهوری آذربایجان نیز همزمان مدعی هستند که نیروهای ارمنستان در جریان جنگ اول قره باغ در دهه ۹۰ قرن گذشته علاوه بر قره باغ ، برخی مناطق مرزی جمهوری آذربایجان را به صورت غیر قانونی تحت کنترل خود در آوردند .
عقب نشینی نظامیان جمهوری آذربایجان
ارمنستان گفته است که آذربایجان به طور كامل به وظیفه خود برای عقب کشیدن نیروهایش از درون خاک این کشور عمل نکرده و به همین دلیل ایروان از مسکو کمک نظامی درخواست کرده است.
نیکول پاشینیان، نخست وزیر موقت ارمنستان روز پنجشنبه گفته بود گروهی از نیروهای آذربایجان با وجود قرارداد آتش بس میان دو کشور از مرز گذر کرده و با «تجاوز» به قلمرو این کشور در نزدیکی دریاچه سیاه مستقر شده‌اند. آذربایجان این ادعا را رد کرده و آن را «تحریک‌آمیز» خوانده است. آذربایجان می‌گوید نیروهایش فقط در مواضع خود در منطقه کلبجر-لاچین واقع در جمهوری قره باغ جابجا شده‌اند.
خبرگزاری اینترفکس به نقل از پاشینیان اعلام کرد که او در گفتگوی مقامات دو کشور درباره این تنش مرزی گفته است: «دیروز توافق شد که امروز نیروهای مسلح آذربایجان خاک ارمنستان را ترک کنند.»
نخست وزیر موقت ارمنستان گفته است: «این توافقنامه تا حدی محقق شده است. مناطقی وجود دارد كه آذربایجانی‌ها واقعاً آنجا را ترك كرده‌اند. اما از آنجا كه توافقنامه به طور كامل انجام نشده، امروز من برای كمك نظامی به رئیس جمهور روسیه رجوع کردم.»
روسیه هم‌پیمان ارمنستان است و قرارداد آتش‌بس دو کشور در سال گذشته میلادی تحت مدیریت و نظارت مسکو امضا شد.
وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز گفته است که فرمانده مرزبانی این کشور روز جمعه با طرف ارمنی دیدار کرده تا در مورد تنش مرزی جاری گفتگو کنند.
ارمنستان می‌گوید که حدود ۲۵۰ نفر از نیروهای نظامی آذربایجان تا عمق تقریبی ۳ کیلومتر در خاک کشور نفوذ کرده‌اند.
نیکول پاشینیان اواخر روز پنجشنبه با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه تماس گرفته است. کاخ کرملین در مورد این تماس اعلام کرد پوتین به پاشینیان گفته که توافق آتش‌بس باید کاملاً رعایت شود و پاشینیان نیز به نوبه خود گفته از هر گونه «راه حل صلح آمیز، سیاسی و دیپلماتیک» برای مشکلات به وجود آمده حمایت می‌کند.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز جمعه گفت: «البته طرف ارمنی نسبت به اوضاع در مرز ابراز نگرانی شدید کرد. رئیس جمهوری ولادیمیر پوتین نیز همین نگرانی را دارد.»
جالینا پورتر سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز گفت واشنگتن انتظار دارد آذربایجان فوراً نیروهای خود را عقب بکشد و «تحریک بیشتر را متوقف کند.»
پورتر با بیان این که «تحرکات نظامی در مناطق مورد مناقشه غیرمسئولانه و همچنین غیرضروری و تحریک‌آمیز است»، به خبرنگاران گفت که مسائل مربوط به تعیین مرز باید با مذاکره و گفتگو حل شود.
برخی دیگر از کشورهای جهان نیز به موضوع مناقشه مرزی جاری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان حساسیت نشان داده‌اند. از جمله امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه خواهان ترک مناطق مرزی ارمنستان از سوی نیروهای جمهوری آذربایجان شده است.
ایران نیز از دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان خواسته است که ضمن خویشتنداری، اختلافات خود را از طریق مسالمت‌آمیز حل کنند.
چرا تنش ها دوباره تشدید شد؟
روسیه علاوه بر پایگاهی نظامی که در ارمنستان دارد، سال گذشته نیز گروهی از نیروهای صلح خود را برای کمک به اجرای آتش بس به این منطقه قفقاز گسیل کرد. این کشور با ارمنستان روابط خوب و پیمان دفاعی متقابل دارد، اما در عین حال با آذربایجان نیز روابط دوستانه‌ای دارد.
توافقی نیز که سال گذشته برای توقف درگیری ها در قره باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به امضا رسید، با میانجی گری روسیه به نتیجه دست یافت.
اما ابهام در بخش هایی از توافق سه جانبه آتش بس در قره باغ مهمترین دلایل اوج گیری دوباره تنش ها در این منطقه است.
منطقه مورد اختلاف دو طرف جایی است که ارمنی ها آن را «سونیکس» و در جمهوری آذربایجان آن را «زنگزور» می نامند، مطابق با توافقنامه سه جانبه، از این منطقه باید مسیری عبور کند که باکو را به منطقه نخجوان و ترکیه متصل می کند. حالا جمهوری آذربایجان برای ایجاد این مسیر از طریق ارمنستان تاکید دارد ومی گوید این مورد توافقنامه سه جانبه بین ایروان - باکو و مسکو باید اجرایی شود درغیر این صورت به زورمتوسل خواهد شد.
در عین حال اجرای توافقات فعلا به کندی پیش می رود و «الهام علی اف»، رئیس جمهوری آذربایجان هشدار می دهد که حاضر است حتی با توسل به زور این کریدور حمل و نقل را ایجاد کند.
علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان گفته است که در جلسات سه جانبه کارگروه در سطح معاونان نخست وزیران آذربایجان، ارمنستان و روسیه در خصوص موضوع ساخت کریدور زنگزور «گام های بسیار جدی» برداشته شده است.
بعد از پایان جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، جمهوری آذربایجان آماده شد تا کریدور زنگزور را برقرار کند. در عین حال لحن باکو به تدریج خشن تر شده است. الهام علی اف ۲۰ آوریل اعلام کرد که باکو هدف خود را محقق خواهد کرد، صرفنظر از اینکه ارمنستان این را بخواهد یا نخواهد و او زنگزور را نیز سرزمین غصب شده نامید.
اما پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان می گوید: «آذربایجان طبق توافقات بدست آمده و اسناد منتشر شده می تواند تنها به کریدوری دست یابد که ارمنستان از طریق خاک آذربایجان و نخجوان بدست می آورد.»
هممچنین «آنا ناقدعلیان»، سخنگوی وزارت امور خارجه ارمنستان تأکید می کند که در توافقنامه ۹ نوامبر صحبتی از هیچ کریدوری نشده است.
براین اساس چشم اندازهای ساخت کریدور مبهم و ساخت کریدور ظاهرا کار زمان بری است. فعلا تحرک جدی وجود ندارد. ارمنستان روی عمل به شروطی مشخص، سایر بندهای توافقنامه نوامبر، تأکید می کند بویژه روی بازگشت اسرا و ایروان این مسأله (بازگشت اسرا) را به مراتب مهمتر از احداث راه و کریدور می داند. در واقع وضعیت کنونی روابط ارمنستان و آذربایجان امکان حل مسائلی در این سطح را نمی دهد.
از سوی دیگر در ارمنستان وضعیت سیاسی داخلی همچنان نامشخص است و اگر نخست وزیر کنونی با خواسته های جمهوری آذربایجان موافقت کند این برای او به معنی خودکشی سیاسی خواهد بود.
براین اساس به نظر می رسد آن چه در حال حاضر تنش ها را باردیگر در قره باغ تشدید کرده به موضوع ابهام در چگونگی اجرای توافقات در ارتباط با کریدور و همچنین چگونگی اولویت آزادسازی اسرای ارمنستان مربوط است و از طرف دیگر نامشخص بودن آینده سیاسی در ارمنستان به این وضعیت نامشخص دامن زده است.
