اولین و شاید مهمترین محرک دولت عراق برای روی برگرداندن از تسلیحات آمریکایی و گرایش به سوی خرید تسلیحات روسی را می‌توان در موضوع پرونده خرید و پشتیبانی جنگنده‌ها اف 16 مورد ارزیابی قرار داد
الوقت – عراق طی سال‌های بعد از 2003 با دو سطح از ناامنی و تهدیدات امنیتی روبه رو بوده است. پس از فضای ناامنی دوران اولیه اشغالگری، در سال‌های اخیر حملات مداوم ارتش ترکیه به مناطق شمالی این کشور، ظهور داعش در سال‌های بعد از 2014 و نیز مطرح شدن همه‌پرسی استقلال منطقه کردستان عراق در سال 2017، از جمله رخدادهایی هستند که موجب شد تا عراق فضایی ملتهب و پر از ناامنی را در این سالها تجربه کند. همین امر موجب شده که در چند سال گذشته مقامات دولت عراق تلاشی قابل توجه را برای تامین، توسعه و تقویت تسلیحات نظامی مورد نیاز خود آغاز کنند.
در این میان، نکته قابل توجه این است که از یک سو، آمریکایی‌ها مدعی تامین نیازمندی‌های نظامی عراق بوده و مخالف خرید تسلیحاتی بغداد از دیگر کشورها هستند و از سوی دیگر، دولت عراق خدمات آمریکایی‌ها را ناکافی ارزیابی و خواهان خرید تسلیحات و نیازمندی‌های نظامی از سایر فروشندگان بین المللی هستند که البته با مخالفت ویژه آمریکا مواجه شده است. این موضوع در ماه‌های گذشته بویژه در مورد خرید پدافند موشکی پیشرفته و همچنین خرید جنگنده‌های پیشرفته نظامی به شدت از سوی مقامات سیاسی و نظامی عراقی مطرح بوده است که موجب بروز اختلافات میان بغداد-واشنگتن شده است به صورتی که مذاکره در مورد این مقوله به یکی از مهمترین موضوعات گفتگوهای استراتژیک میان دو طرف تبدیل شده است. با این اوصاف اکنون این پرسش قابل طرح است که چرا دولت عراق در چند سال اخیر به سوی خرید تسلیحات و تقویت روابط نظامی خود با دیگر کشورها، علاوه بر آمریکا گرایش پیدا کرده است؟
جنگنده‌های اف 16 و گرایش عراق به سوی تسلیحات روسی
اولین و شاید مهمترین محرک دولت عراق برای روی برگرداندن از تسلیحات آمریکایی و گرایش به سوی خرید تسلیحات روسی را می‌توان در موضوع پرونده خرید و پشتیبانی جنگنده‌ها اف 16 مورد ارزیابی قرار داد. ماجرا از این قرار است که نیروی هوایی عراق طی یک قرارداد نظامی در سال 2011، 36 فروند جنگنده اف-16 وایپر ساخت شرکت «لاکهید مارتین» از آمریکا خرید، اما دو فروند از این جنگنده‌ها در دوره اول آموزش از دست رفتند. 34 جنگنده باقیمانده به اسکادران نهم شکاری در پایگاه هوایی «بلد» در 64 كیلومتری شمال بغداد اختصاص داده شدند. از همان ابتدای امر واشنگتن در تحویل جنگنده‌ها در زمان مقرر خودداری کرد و این در سال‌های 2014 تا 2017 بود که 34 فروند ف 16 به عراق تحویل داده شد.
بعد از تحویل این جنگنده‌ها که روند آن موجی از نارضایتی را در جامعه سیاسی عراق به همراه داشت، مساله پشتیبانی این جنگنده‌ها توسط کارشناسان فنی آمریکایی به دردسر جدید دولت عراق اضافه شد اما شواهد امر حاکی از آن است که که از مجموع 34 فروند جنگنده اف-16 مستقر در پایگاه البلد، دستکم 10 فروند به هیچ وجه قادر به پرواز نیستند. از 24 جنگنده دیگر تقریبا بیش از نیمی از آنها فقط قادر به پروازند اما فاقد رادار مناسب و سیستیم اویونیک هستند. در واقع، شرکت لاکهید مارتین به عنوان سازنده این جنگنده‌ها، پشتیبانی و خدمات فنی ویژه‌ای به دولت عراق واگذار نکرده و شرکت «سالی پورت» آمریکا متخصص در حفاظت و نگهداری از جنگنده های پایگاه هوایی بلد، که با وزارت دفاع عراق برای نگهداری از جنگنده‌ها قرارداد دارد، اخیرا تصمیم به خروج از پایگاه بلد گرفته است.
با این اوصاف، اکنون مقامات عراقی تصمیم از آگوست 2020 با صراحت از تمایل خود برای خرید جنگنده‌های روسی سخن به میان آورده‌اند. در واقع، بغداد خرید جنگنده سوخو ۵۷ روسیه که قدرتمندترین جنگنده روسی و جنگنده میگ-۲۹ که مجهز به موشک‌های هوا به هوا و دارای رادار خود هدایت شونده بوده را رد دستور کار قرار داده است. همین امر نشانگر ان است که سیاست‌مداران عراقی ار خلف وعده‌های آمریکا در زمینه تجهیرات هوایی به شدت به ستوه آمده و در راستای تقویت نیروی هوایی خود در پی همکاری با روسیه هستند.
ماجرای تعلل و بی‌اعتنایی به تامین کامل نیازمندی های عراق
علاوه بر موضوع جنگنده‌های اف 16، دولت عراق در زمینه تامین نیازهای خود در زمینه دفاع موشکی، سامانه‌های استراتژیک تهاجمی و نیز در زمینه تهیه رادارهای نظامی، با کمبود و مشکلاتی عدیده مواجه است. بغداد در دو دهه گذشته بارها خواستار خرید تسلیحات پیشرفته نظامی به ویژه در زمینه سامانه دفاع موشکی و هوایی را شده اما هر بار واشنگتن در قبال این موضوع بی اعتنایی خود را نشان داده است. این وضعیت در شرایطی است که آمریکایی‌ها در همین دوره زمانی، به طور گسترده ای به فروش سلاح به رژیم صهیونیستی و کشورهای حاشیه خلیج فارس اقدام کرده‌اند.
همین امر موجب شده که اکنون دولت‌مردان عراقی در پی تقویت قدرت پدافند هوایی خود از طری همکاری و خرید سامانه دفاع موشکی اس 400 از روسیه باشند. در واقع، عراقی‌ها از یک سو به شدت از تعلل و بی اعتنایی آمریکایی‌ها در تامین نیازمندی‌های نظامی خود به ستوه آمده‌اند و از سوی دیگر، از کسفیت بالای تسلیحات نظامی روسیه به ویژه رد زمینه پدافند هوایی اطلاع دارند که هم از نظر نرخ و کیفیت به مراتب از سامانه پاتریوت آمریکایی مناسب‌تر هستند.
چالش آفرینی‌ها و دردسرسازی‌های آمریکا برای سیاست داخلی و روابط خارجی عراق
در سطحی دیگر کنش‌های دولت آمریکا در کشور عراق طی سال‌های گذشته به محرکی جدید برای دولت عراق در مسیر گذار از واشنگتن و متنوع‌سازی بازار خرید تسلیحات تبدیل شده است. دولت آمریکا در سال‌های بعد از 2009 بر اساس پیمان‌نامه همکاری‌های نظامی و امنیتی با دولت عراق، ارتباط داشته است اما هیچگاه در عمل تعهدات‌اش صادق نبوده و در جریان ظهور و قدرت‌گیری گروه تروریستی داعش این مساله برای جریان‌های سیاسی و افکار عمومی عراقی به وضوح نمایان شد.
نقش واشنگتن در ظهور و تقویت و تداوم حیات داعش، در چند سال گذشته به موضوعی ملموس و یک واقعیت غیرقابل انکار تبدیل شده است. در کنار این موضوع، مخالفت آمریکا با مصوبه پارلمان عراق، مبنی بر ضرورت اخراج نظامیان خارجی که در 5 ژانویه 2020 (15 یهمن 1398) به تصویب رسیده، دیگر مساله مهمی است که نارضایتی از کنش‌های آمریکا را به اوج رسانده است. همچنین، حملات غیرقانونی ائتلاف موسوم به ضد داعش در حمله به نیروهای مقاومت عراقی، دیگر اقدامی است که عدم اعتماد به سیاست‌های آمریکا را بیش از بیش افزایش داده است. مجموع این روند اکنون موجب شده که بغداد در جستجوی بازارهای جدید خرید تسلیحات و گذار از وابستگی صرف به آمریکا باشد؛ زیرا این کشور نسان داده که نه تنها قابل اعتماد نیست، بلمه زا هر اقدامی برای ضعیف و ناامن باقی نگه داشتن عراق برای تداوم حضور خود بهره می‌گیرد.
تاثیرات حضور گروه‌های مخالف آمریکا در دولت و کابینه بر شراکتهای نظامی بغداد
یکی دیگر از مسائل مهم در زمینه تمایل بغداد به بازنگری در همکاری‌های نظامی با آمریکا را می‌توان در ارتباط با مشروعیت یافتن و قدرت‌گیری گروه‌های مخالف آمریکا در ساختار دولت و سیاست عراق ارزیابی کرد. در حقیقت، طی سال‌های اخیر گفتمان ضد آمریکایی، به محبوب‌ترین و پرهوادارترین گفتمان سیاسی در سطح کلان جامعه آمریکا تبدیل شده و اکنون اغلب جریان‌های سیاسی حاضر در پارلمان عراق، به طور جدید خواهان پایان حضور سربازان خارجی در کشور هستند.
محبوبیت این گروهها در میان عامه شهروندان عراقی، از یک سو و تبدیل شدن گفتمان اخراج اشغالگران، به مهمترین جریان فکری و سیاسی کشور، از سوی دیگر، تاثیراتی غیرمستقیم و جدید را بر رویکرد دولت عراق برجای گذاشته است. در حقیقت، علاوه بر کارشکنی‌های نظامی آمریکا که برای همه‌گان مشهود است، غالب شدن گفتمان اخراج آمریکا و کاهش تعامل با این کشور، به صورت غیر مستقیم بر رویکرد بغداد در بازنگری در همکاری نظامی با واشنگتن تاثیر گذار بوده است.
