الوقت- در حالی که اختلافات شدید سیاسی مانع از تشکیل دولت لبنان از ماه ها قبل شده است، روز سه شنبه شیخ محمد بن عبدالرحمن الثانی ، وزیر امور خارجه قطر، هنگام بازدید از بیروت، آمادگی کشورش برای گسترش حمایت از لبنان از طریق پروژه های اقتصادی به شرط تشکیل دولت را اعلام کرد.
اما این اعلام حمایت قطر با چه اهدافی صورت می‌گیرد و از طرف دیگر نقش آفرینی دوحه چه تأثیراتی می‌تواند بر پهنه سیاسی بحران‌زده لبنان بر جای بگذارد؟
رقابت کشورهای شورای همکاری در لبنان
رد پای رقابت و اختلافات سیاسی و ایدئولوژیکی قطر با عربستان و امارات در شورای همکاری خلیج فارس را می‌توان در بیشتر پرونده‌های مهم منطقه‌ای، که دو طرف برای یافتن نفوذ و تأثیرگذاری بر روند تحولات در آن حضور دارند، مشاهده کرد. در واقع می‌توان گفت نقش آفرینی قطر در تحولات لبنان در تعارض با نوع کنشگری و سیاست عربستان سعودی می‌باشد.
رویکرد مداخله‌گرایانه و تحکم‌آمیز سعودی‌ها به لبنان بویژه در دوران ولیعهدی محمد بن سلمان علاوه بر بحران‌آفرینی و بسترسازی برای تداوم بحران‌ها، نتیجه معکوس داد و خلا لازم را برای نقش‌آفرینی قطر به جا گذاشته است. در این راستا همزمانی سفر وزیر خارجه قطر با بازگشت ولید بخاری ، سفیر عربستان به لبنان ، پس از بیش از سه ماه غیبت قابل تأمل است.
عربستان سعودی به طور سنتی نقش کشور حامی عربی در لبنان را بازی می کرد، اما در سال 2016 ، ریاض برای اعمال فشار بر دولت لبنان به منظور عدم همکاری با حزب الله، بسته کمک 3 میلیارد دلاری را به حالت تعلیق درآورد. در همین رابطه هنگامی که سعد حریری نخست وزیر لبنان در اواخر سال 2017 در سفر به ریاض بازداشت و وادار به استعفا گردید این روابط دوباره متشنج شد.
در ادامه چنین رقابتی نقش آفرینی قطر توسط ترکیه به عنوان رقیب منطقه ای عربستان نیز مورد حمایت قرار خواهد گرفت تا از نفوذ عربستان در میان اهل سنت لبنان کاسته شود.
این رقابت از سال 2017 که عربستان به همراه سه کشور امارات، مصر و بحرین تصمیم به تحریم و قطع رابطه با قطر گرفت شدت بیشتری یافت به صورتی که قطر در چارچوب مقابله با انزوای منطقه ای و تقویت دفاع در برابر محاصره اعمال شده، روابط مستحکمی را با کشورهایی مانند ایران، عراق، اردن، و لبنان ایجاد کند.
اما از بعد دیگر نقش آفرینی قطر در لبنان می‌تواند به سیاست کلی ایفای نقش میانجی‌گر و تسهیل کننده ثبات و صلح در منطقه برای افزایش پرستیژ منطقه‌ای و بین المللی بازگردد که نمونه‌های دیگر آن در مسئله غزه ، صلح افغانستان، اختلافات اتیوپی و سودان و حتی اعلام آمادگی برای میانجی‌گری میان ایران و عربستان مشاهده می‌شود.
پتانسیل نقش‌آفرینی قطر
تلاش قطر برای نقش آفرینی در تحولات لبنان امر جدیدی نیست و پیشتر نیز دوحه در سال 2008 برای آشتی دادن گروه‌های سیاسی مختلف لبنانی نشستی را تشکیل داد که در نتیجه آن میشل سلیمان به عنوان رئیس جمهور لبنان برگزیده شد و 18 درگیری سیاسی خاتمه یافت.
همچنین دوحه در ژانویه 2019 تصمیم به خرید اوراق قرضه دولت لبنان به ارزش 500 میلیون دلار گرفت. اقدامی که به عنوان اعلام حسن نیت قطر به لبنانی‌ها در زمانی که عربستان سعودی و امارات متحده عربی نسبت به بحران مالی بزرگ لبنان خود را بی تفاوت نشان می‌دهند، جلوه کرد. از تابستان سال 2019 ، لبنان با بدترین بحران اقتصادی خود روبرو شده است. این امر باعث شده است که ارز محلی بیش از 80٪ ارزش خود را در برابر دلار کاهش دهد. این امر همچنین باعث تشدید تورم و از دست دادن ده ها هزار شغل شده است. شیخ تمیم امیر قطر ، از تنها رئیس عربی کشورهای شورای همکاری بود که در اجلاس اقتصادی و توسعه عرب در لبنان در سال 2019 شرکت کرد.
در واقع بحران شدید مالی در لبنان که از عوامل اصلی شکلگیری اعتراضات و بحران سیاسی یکسال گذشته بوده است بیروت را به شدت نیازمند کمک‌های اقتصادی خارجی کرده است. در این میان بلوک خارجی به رهبری فرانسه ارائه کمک‌های اقتصادی را منوط به تشکیل دولت فراگیر و اجرای اصلاحات اقتصادی کرده است. موضوعی که با اصرار جناح حریری به تشکیل دولت تکنوکراتیک و همچنین فشارهای خارجی عربستان و آمریکا تاکنون عملی نشده است.
در این میان قطر برای تأثیرگذاری بیشتر، طرح خود را در راستای همسویی با کمک‌ها به تشکیل دولت قرار داده است به صورتی که شیخ محمد بن عبدالرحمن الثانی ، وزیر امور خارجه قطر در کاخ ریاست جمهوری لبنان به خبرنگاران گفت: "ما پیامی را به همراه داشتیم ... تا همه طرف‌ها را ترغیب کنیم که منافع ملی را بیش از منافع سیاسی برای تشکیل دولت قرار دهند."
وی گفت "طبق سیاست ما، ما فقط از طریق پروژه های اقتصادی کمک مالی می کنیم." وزیر خارجه قطر تأکید کرد که مداخله قطر به ضرر ابتکار عمل فرانسه نیست. وی گفت: "ما به دنبال تضعیف ابتکار عمل فرانسه نیستیم ، بلکه در تلاشیم مکمل تلاش های بین المللی با هدف تشکیل دولت لبنان باشیم."
از طرف دیگر استقبال حزب‌الله و میشل عون رئیس جمهور لبنان از ابتکارعمل قطر، بر توان تأثیرگذاری طرح دوحه برای میانجی‌گری در تحولات لبنان افزوده است.
