با توجه به تحریم شدن ترکیه توسط آمریکا و کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر ارزهای خارجی همچون دلار و یورو، اکنون دولت ترکیه بیش از هر زمان دیگری نیازمند تعمیق همکاری‌های اقتصادی با کشور عراق است
الوقت – مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق در راس هیاتی بلندپایه امروز (17 دسامبر / 27 آذر) برای دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، وارد آنکار شده است. این سفر که در قالب دعوت رسمی دولت ترکیه صورت گرفته از اهمیتی فوق‌العاده می‌تواند برخوردار باشد؛ زیرا از یک سو، تنش‌های میان دولت ترکیه و عراق در چند ماه گذشته تا حدود افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر، وضعیت تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، همکاری میان دو کشور همسایه عراق و ترکیه را بیش از گذشته ضرورت بخشیده است. با این اوصاف، مهم‌ترین موضوعات و محورهای گفتگو میان طرفین را می‌توان در قالب چهار محور ذیل مورد بررسی و مداقه قرار داد.
مذاکره پیرامون مسائل امنیتی
یکی از مهم‌ترین زمینه‌ها در مذاکرات میان مصظفی الکاظمی و اردوغان را می‌توان پیرامون مسائل امنیتی و بحث مقابله با تروریسم، به طور خاص مقابله با تهدیدات امنیتی گروهک تروزیستی پ‌ک‌ک مورد ارزیابی قرار داد. در واقع، طی چند دهه گذشته حضور پ‌ک‌ک در شمال عراق و کوهستان‌های «قندیل» به خاستگاهی برای تهدید علیه امنیت ملی ترکیه تبدیل شده است؛ زیرا شبه نظامیان این گروهک، با بهره‌گیری از نوارهای مرزی میان دو کشور حملاتی را علیه پایگاههای نظامی در کشور ترکیه انجام می‌دهند و زمانی که نیروهای ارتش ترکیه وارد تقابل آنها می‌شود، نیروهای پ‌ک‌ک مجددا راهی پناهگاه‌های خود در شمال عراق می‌شوند.
گروهک پ‌ک‌ک در سال 1978 به رهبری عبدالله اوجالان، تاسیس شد اما اولین اقدامات مسلحانه این حزب در سال 1983 علیه مواضع نظامی و پاسگاه‌های مرزی ترکیه آغاز شد. متعاقب آغاز فعالیت نظامی این گروهک در سال 1983 ترکیه و عراق توافق کردند که نیروهای ترکیه می توانند تا عمق ۲۰ کیلومتری خاک عراق مهاجمان را تعقیب کنند. این توافق تا سال 1991 ادامه داشت اما در اواسط دهه 1990 ترکیه بدون هیچ توافقی حتی تا چند صد کیلومتر نیز به تعقیب و گریز نظامیان این حزب می‌پرداخت. در سال‌های بعد از 2003 نیز گروهک پ‌ک‌ک به حضور خود در شمال عراق استحکام بیشتری بخشید و همزمان دولت ترکیه نیز بدون اجازه دولت مرکزی عراق در شمال این کشور، پایگاههای نظامی بزرگی ایجاد کرده است.
در مقطع کنونی، هر چند آمار و جزئیات دقیقی از تعداد و کمیت پایگاهها و نظامیان ترکیه در شمال عراق وجود ندارد اما گزارش‌ها حاکی آن هستند که تعداد پایگاههای نظامی ترکیه در اقلیم کردستان عراق ۱۹ پایگاه است. در منطقه کان ماسی از توابع استان دهوک بزرگترین پایگاه نظامی ترکیه قرار دارد که حدود ۱۵۰۰ نظامی و عوامل اطلاعاتی با ادوات زره را در خود جای داده است و این پایگاه باند پروازی هم دارد. این پایگاهها در عمق ۱۰ کیلومتری داخل اراضی عراق قرار دارند. همچنین، شایان ذکر است که برجسته ترین آنها پایگاه «بامرنی» در شمال شهر «دهوک» می‌باشد.
در چند ماه گذشته نیز دولت ترکیه دوری جدید از حملات را علیه حضور پ‌ک‌ک در شمال عراق انجام داد که با مخالفت شدید بغداد مواجه و زمینه‌ساز سردی مناسبات میان دو طرف شد. حمله ارتش ترکیه به شمال عراق از 15 ژوئن 2020 (26 خرداد 1399) در قالب عملیات «پنجه عقاب» و با اعزام کماندوهای خود به منطقه هفتانین آغاز شد. همچنین، در 17 ژوئن 2020 (28 خرداد 1399) نیز عملیات «پنجه ببر» از سوی دولت ترکیه اعلام شد. هر چند حکومت مرکزی و حتی حکومت اقلیم کردستان به شدت مخالف حضور پ‌ک‌ک در شمال عراق هستند اما سیاسیون عراقی به هیچ عنوان موافق تجاوزات سرزمینی و نقش حاکمیت دولت عراق از سوی آنکارا نیستند. از همین جهت به نظر می‌رسد اردوغان و الکاظمی بحث حضور پ‌ک‌ک در شمال عراق و تجاوزات سرزمینی ارتش ترکیه را مورد بحث و گفتگو قرار می‌دهند.
افزایش مبادلات و همکاری‌های اقتصادی
با توجه به تحریم شدن ترکیه توسط آمریکا و کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر ارزهای خارجی همچون دلار و یورو، اکنون دولت ترکیه بیش از هر زمان دیگری نیازمند تعمیق همکاری‌های اقتصادی با کشور عراق است. البته نکته قابل توجه این است که عراق در سراسر سال‌های بعد از 2003 یکی از مهم‌ترین کانون‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های ترکی و نیز صادارات کالاهای این کشور بوده است. کشور عراق بدون تردید، یکی از مهم‌ترین محل‌های هدف برای صادارات کالاهای ترکیه‌ای است؛ به‌گونه‌ای که حجم تجارت میان ترکیه و عراق در سال 2019 نسبت به سال 2018 افزایش 2.8 درصدی داشته و به 15 میلیارد و 800 میلیون دلار رسید. این در شرایطی است حجم تجارت میان دو طرف در سال 2018 قریب به حدود 13 میلیارد دلار بود.
این حجم وسیع و قابل توجه از مبادلات تجاری که بخش اعظم آن را صادارات ترکیه به اقلیم کردستان و دیگر استان‌های عراق تشکیل می‌دهد، برای آنکارا و رجب طیب اردوغان از اهمیتی غیرقابل انکار برخوردار است. در نتیجه به نظر می‌رسد در دیدار هیات دولت‌مردان دو طرف، مذاکره برای تعمیق همکاری‌های اقتصادی در دستور کار قرار بگیرد.
تسریع در پروژه خط ریلی ترکیه – موصل
یکی دیگر از موضوعات مهم که احتمالا میان هیات عراقی و دولت ترکیه مورد مذاکره قرار می‌گیرد در ارتباط با پیشبرد طرح خط ریلی ترکیه موصل است. در سپتامبر 2020 نجیم الجبوری، استاندار نینوای عراق از احداث خط ریلی میان موصل و ترکیه خبر داد. الجبوری هدف این طرح را کاهش حجم ترافیک مسیر زمینی در مرزهای خاپور (هابور)-ابراهیم خلیل عنوان شده بود. ترکیه نیز تلاش برای احداث خط ریلی با عراق را «بازسازی بزرگ» نام‌گذاری کرده است. در وضعیت کنونی نیز به نظر می‌رسد بغداد و آنکارا قصد دارند برای تسهیل امکان تبادل سفرها و نیز دور زدن نقش واسطه اقلیم کردستان در مبادلات میان ترکیه و استان‌های مرکزی و جنوبی عراق، این خط راه‌آهن را توسعه ببخشند.
دیپلماسی آب و مذاکره برای عدم محدود کردن منابع مشترک
دیگر موضوع قابل توجه را می‌توان در ارتباط با اختلافات میان دو کشور عراق و ترکیه، پیرامون بحث سدسازی‌های بی‌رویه ترکیه بر روی رودخانه دجله به عنوان یک منبع آبی مشترک میان دو کشور مورد ارزیابی قرار داد. دولت ترکیه به ویژه در سه دهه گذشته سیاست سد سازی بر روی دجله و فرات را در دستور کار قرار داده و همین امر نارضایتی و اعتراضات کشورهای ایران، عراق و سوریه را به همراه داشته است. در مهم‌ترین طرح، دولت ترکیه توسعه سد ایلیسو را در چند سال گذشته در دستور کار قرار داده است که در نوع خود تهدیدی برای نابودی منابع آبی عراق و حتی دشوار شدن تامین آب شرب برای شهروندان این کشور تلقی شده است. دولت عراق قبلا بارها سیاست آنکارا را مورد انتقاد قرار داده بود و اکنون نیز احتمالا در مذاکرات میان هیات سیاسی عراقی و ترکیه‌ای مورد بحث و گفتگو قرار خواهد گرفت.
