الوقت- کمتر از دو هفته از شروع حملات هوایی روسیه به تروریست‌های سوری می‌گذرد. پس از اینکه پارلمان روسیه در روز چهارشنبه 8 مهر 1394 در مصوبه‌ای به طور رسمی اجازه عملیات برون‌مرزی را به ارتش این کشور داد؛ وزارت دفاع روسیه در همان تاریخ و به دعوت رسمی بشار اسد عملیات هوایی خود را در طی 20 حمله هوایی در سه استان حُمص، حماه و لاذقیه بر علیه تروریست‌های چندملیتی واقع در سوریه آغاز نمود. این حمله، موجی از موافقت‌ها و مخالفت‌های کشورهای مختلف را به همراه داشته است.
در این میان، کشورهای عربی (به غیر از عربستان و قطر) موضع مشخصی در برابر حملات هوایی روسیه در سوریه اتخاذ نکرده اند. از زمان شروع حملات از روز چهارشنبه 30 سپتامبر، اتحادیه عرب به طور رسمی در این باره اعلام موضع نکرده و در حال رصد وقایع است. اساساً مواضع کشورهای عربی در برابر حملات هوایی جنگنده‌های هوایی روسیه در سوریه تابعی از نفوذ و قدرت ایران و مشخص شدن وضعیت بشار اسد است. اکثر کشورهای عربی در برابر حملات هوایی روسیه موضع مشخصی اعلام نکرده‌اند و سکوتی آرامش‌بخش اکثر پایتخت کشورهای عربی را در بر گرفته است. جمیل الذیابی، تحلیل‌گر عربستانی درباره‌ی سکوت کشورهای عربی می‌گوید: «کشورهای عربی اهمیت نقش روسیه را درک می‌کنند. کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس تلاش می‌کنند با روسیه همکاری کنند تا روابطشان از حالت خصمانه به حالت میانجی‌گرانه سازنده تغییر یابد تا به این ترتیب راه‌حلی برای خروج اسد از قدرت از یک‌سو و کاستن از نقش ایران در منطقه از سوی دیگر به دست آید. سکوت کشورهای عربی به معنای رضایت از تغییرات پیش آمده نیست، بلکه به عبارت دیگر آنها به دنبال راه‌حلی برای سوریه به همراه روسیه و طرف‌های بین‌المللی هستند».
از زمان توافق ایران با پنج قدرت بین‌المللی بر سر مسائل هسته‌ای، اعراب از نقش رو به تزاید ایران نگران هستند و با هر اقدامی که بتواند موازنه را به نفع اعراب در منطقه تغییر دهد روی‌گردان نخواهند بود. کشورهای عربی گمان می‌برند با ورود روسیه به سوریه اوضاع سوریه التیام پیدا می کند و با آرامش به دست آمده دولت ائتلاف ملی سوری تشکیل شود و در نهایت زمینه انتقال قدرت بشار اسد فراهم آمده و با توجه به موقعیت جدید غرب در سوریه، دولت جدید انتقالی از ایران دور شود و نفوذ ایران در این کشور خاتمه یابد. این در حالی است که ولادیمیر پوتین تمام‌قد از بشار اسد و دولت قانونی وی حمایت می‌نماید و بر وجود استفاده از پتانسیل‌های ارتش و دولت قانونی بشار اسد برای مبارزه با داعش تأکید می‌نماید. ولادیمیر پوتین در طی مصاحبه‌ای که از شبکه‌های سی بی اس و پی بی اس پخش شد تأکید کرد: «ما به دنبال تقویت نظام در سوریه هستیم. ما به مقامات مشروع سوریه کمک می‌نماییم. علاوه بر این، من قویاً اعتقاد دارم اقدامی غیر از این، یعنی با نابود کردن نهادهای مشروع قدرت با وضعیتی مشابه آنچه در برخی کشورهای منطقه یا مناطقی از جهان شاهد هستیم، مثلاً لیبی مواجه خواهیم شد؛ جایی که تمام نهادهای دولتی به طور کامل ازهم‌پاشیده شده‌اند».
اکثر کشورهای عربی در برابر مواضع روسیه در قبال سوریه در موضع عمل انجام شده قرار گرفته‌اند. کشورهای عربی به خوبی دریافته‌اند که در طول چهار سال از بحران سوریه، آمریکا به تقاضاهای آنان برای ورود به پرونده سوریه و برکناری بشار اسد توجهی نکرده است در صورتی که روسیه فعال‌ترین کشوری است که در پرونده سوریه و دفع شر تروریست‌های افراطی و تندرو در خاک سوریه ورود کرده و آماده هرگونه اقدامی در راه هدف خویش است. این روزها باراک اوباما در معرض انتقادات صریح اعراب قرار گرفته است. آنها اعلام می‌دارند که توجه آمریکا از غرب به شرق آسیا معطوف شده و آمریکا پس از توافقی که با ایران بر سر مسئله هسته‌ای حاصل کرده است، زمینه را برای نفوذ ایران باز نموده و از منطقه عقب‌نشینی نمود. عملی که به روسیه و ایران این قدرت را داد تا از خلاء‌های موجود استفاده نمایند و جای آمریکا را در سوریه پر نمایند.
در میان کشورهای عربی مصر مشهودترین کشوری است که قویاً از حملات هوایی روسیه در سوریه حمایت کرده است. عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهوری مصر به طور قابل ملاحظه‌ای به مسکو نزدیک است. نزدیکی السیسی به روسیه پس از آن صورت گرفت که آمریکا در پی کودتای نظامیان در مصر که محمد مرسی رئیس‌جمهور قانونی مصر را برکنار کردند و با مشت آهنین به سرکوب معترضین مصری پرداختند از قاهره فاصله گرفت. مصر هم‌اکنون با شورشیان افراطی مستقر در صحرای سینا دست به گریبان است و از افزایش قدرت نیروهای داعش در لیبی به شدت نگران است. این کشور حمله روسیه به تروریست‌ها در سوریه را کمک به ریشه‌کنی تروریسم در منطقه می‌داند.
عربستان و قطر درست بر خلاف مصر در حرکت هستند. عربستان سعودی بشار اسد را خط قرمز خود می‌داند. وزیر خارجه عربستان سعودی با رد درخواست‌های روسیه برای تشکیل ائتلاف جهانی جهت کمک به بشار اسد برای مقابله با گروه تروریستی داعش که ریاض از جمله عوامل حمایت‌کننده و تغذیه‌کننده‌ی آن به شمار می‌رود، گفت: «آینده‌ای برای اسد در سوریه وجود ندارد. دو گزینه برای حل‌وفصل امور در سوریه وجود دارد؛ یکی فرآیند سیاسی است که در آن یک شورای انتقالی تشکیل خواهد شد. گزینه دیگر، گزینه‌ی نظامی است که به عزل بشار اسد از قدرت منجر خواهد شد؛ گزینه‌ی دوم فرآیند طولانی‌تر و مخرب‌تر خواهد بود، اما انتخاب با بشار اسد است». به تازگی عربستان سعودی و قطر به جمع هفت کشوری پیوسته‌اند که با امضای درخواستی خواهان پایان بمباران‌های روسیه علیه مواضع تروریست‌ها در خاک سوریه شدند. هفت کشور آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلستان، ترکیه، عربستان سعودی و قطر در بیانیه‌ای از مسکو خواستند به بمباران مواضع تروریست‌ها در سوریه پایان دهد.
در نهایت با وجود اعتراض‌های عربستان و قطر به حملات جنگنده‌های روسی در سوریه علیه مواضع تروریست‌ها، ولی دیگر کشورهای عربی علناً با حضور روسیه در سوریه مخالفتی نکرده‌اند. به نظر می‌رسد که در بین کشورهای عربی بر سر سرکوب و یا عدم سرکوب تروریست‌ها و پایان یافتن بحران سوریه توافق و هماهنگیٍ واحدی وجود ندارد. اکنون کشورهای عربی فقط در حال نظاره‌ی وقایع و اتفاقات در سوریه هستند که دریابند آیا تحولات پیش آمده در سوریه تأمین‌کننده منافع آنها خواهد بود یا نه؟
محمد سلامی استاد
