الوقت- پادشاهی کوچک اردن در منطقه غرب آسیا یکی از کشورهایی محسوب می شود که در لیست اصلی متحدین غیر ناتو ایالات متحده قرار دارد. این کشورها شامل 15 کشور استرالیا ، آرژانتین ، نیوزلند ، کره جنوبی ، ژاپن ، فیلیپین ، تایلند ، افغانستان ، پاکستان ، بحرین ، مصر ، اردن ، کویت ، مراکش و اسرائیل می شوند. سازمان ناتو و اردن طی سالیان اخیر با برگزاری نشست‌های مختلف برای تقویت همکاری های نظامی برنامه‌ریزی کرده‌اند که یک دلیل عمده آن نزدیکی اردن به کانون‌های بحران در منطقه می باشد که در لیست تهدیدات و چالش‌های ناتو شناسایی شده اند. مواردی مانند جنگ در سوریه ، بی ثباتی در عراق ، ظهور و سقوط گروه‌های سلفی و سازمان های تروریستی مانند القاعده و داعش، ادامه خشونت و ناآرامی بر سر مسئله حل نشده اسرائیل و فلسطینی ها. همجواری با مصر ، سوریه ، عراق ، عربستان سعودی ، رژیم صهیونیستی و سرزمین های فلسطینی که هر یک از جهاتی بخشی از ژئوپلتیک بحران خاورمیانه هستند. بنابراین ، پادشاهی هاشمی به معنای واقعی کلمه در مرکز درگیری های اصلی کنونی منطقه قرار دارد.
در راستای همین موضوع روزنامه فرامنطقه‌ای رای الیوم هفته گذشته به نقل از برخی منابع ناشناس از مذاکرات جدی ناتو و برخی کشورهای اروپایی با دولت اردن برای ایجاد زیرساخت ها و استقرار نیرو در خاک این کشور خبر داد. در این خبر بویژه از تلاش کشورهای فرانسه و آلمان برای تاسیس پایگاه نظامی در اردن نام برده شده است تا امکان حضور نیروهای وابسته به ناتو در این کشور در آینده فراهم شود.
همکاری‌های ناتو و اردن
همکاری و شراکت ناتو و اردن با گذشت زمان بویژه از دهه 1990 به طور پیوسته افزایش یافته است. این امر نشان دهنده گرایش سیاست خارجی اردن به تقویت روابط با قدرت های غربی و نهادهای بین المللی نظم نئولیبرالی است . اردن همچنین بخشی از پرونده مدیترانه ناتو است که طی آن ناتو نیروهایی را از بوسنی و هرزگوین به افغانستان منتقل می کند. از سال 2010 ، پادشاهی هاشمی همچنین (به همراه وزارت دفاع آمریكا) میزبان سالانه تمرینات نظامی Eager Lion است: این رویداد نظامی دو هفته ای بزرگترین مجموعه تمرینات نظامی در خاورمیانه با تأکید بر عملیات های مشترک و ترکیبی با جمع کردن نیروهایی از حدود 18 کشور است.
در سال 2018 ، ناتو و اردن همکاری های خود را با امضای پروژه تقویت ظرفیت های دفاعی ناتو-اردن (DCB) تعمیق بخشیدند. این پروژه بطور ویژه برای تقویت ظرفیت های مدیریت بحران در اردن ، کمک به تقویت مرزها و توسعه توانمدیهای دفاع سایبری طراحی شده است. این برنامه با هدف اصلاح و مدرن سازی نیروهای مسلح اردن با توجه به افزایش چالش های منطقه ای ، به ویژه از سال 2011 صورت گرفت. این چالشها شامل جنگ یا حداقل افزایش تنش در مرزهای اردن با سوریه و عراق و همچنین با اسرائیل و سرزمین های فلسطین است. همچنین تقویت تیم واکنش اضطراری رایانه‌ای (CERT) و بهبود امنیت سایبری برای مقابله با اقدامات سایبری گروه های تروریستی از داعش تا القاعده صورت می گیرد.
در راستای این اهداف از سال 2015 یک سلسله جلسات تحت عنوان "جلسات عقبه" توسط عبدالله دوم پادشاه این کشور با ناتو تشکیل شد. دسامبر 2017استولتنبرگ دبیرکل ناتو اعلام کرد که ناتو به عنوان بخشی از کمک ها برای تقویت قابلیت های دفاعی این کشور ، یک مرکز مدیریت بحران در اردن تأسیس خواهد کرد. در همین ارتباط در دسامبر 2018 نیز چنین نشستی در بروکسل با حضور پادشاه اردن برگزار گردید.
از طرف دیگر اردن به مرور زمان در مرکز توجه دولت آمریکا به عنوان رهبر ناتو نیز قرار گرفته است. ایالات متحده اردن را در سال 1996 "متحد مهم غیر ناتو" اعلام كرد و زمینه تقویت وابستگی نظامی و اقتصادی این کشور به غرب فراهم كرد.
کمکهای سالانه ایالات متحده به اردن در طول 15 سال گذشته از نظر تاریخی تقریبا چهار برابر شده است. ایالات متحده در سالهای 1951 و 1957 كمكهای اقتصادی و نظامی به اردن كرده است. بر اساس آمارهای وزارت خزانه داری آمریکا کل کمکهای دو جانبه ایالات متحده (تحت نظارت وزارت امور خارجه و دفاع) از طریق FY2017 به اردن بالغ بر 20.4 میلیارد دلار بوده است. اردن همچنین میزبان نزدیک به 3000 سرباز آمریکایی است.
در بودجه FY2018 میزان کمک به اردن ، اعم از نظامی و اقتصادی ، حدود 1.525 میلیارد دلار تعیین شد. از این مبلغ کمک اقتصادی شامل حداقل 745.1 میلیون دلار و کمک نظامی حدود 425 میلیون دلار تعیین گردید.
ایالات متحده طی توافقی در سال 2018 با اردن متعهد شد تا سال 2022 کمکهایی به ارزش 6.3 میلیارد دلار در اختیار اردن قرار دهد.
علل اهمیت اردن برای ناتو و آمریکا
به طور حتم مهمترین دلیل خیره شدن غرب به اردن به دلیل چالش‌های احتمالی ناتو با ترکیه در آینده است و نقش مهمی که اردن می تواند برای کاهش چالش غرب در منطقه استراتژیک غرب آسیا ایفا کند.
پس از شکلگیری بحران در سوریه و بروزکودتای نافرجام ژوئیه 2016 در ترکیه اختلافات میان آنکارا و ناتو تعمیق یافت. ترکیه ماه گذشته پس از اعمال تحریم های جدید کنگره آمریکا علیه خود تهدید به بستن پایگاه اینجرلیک کرد. اینجرلیک ، پایگاه هوایی غول پیکر واقع در حومه شهر آدانا است که دهه ها مکانی استراتژیک برای قدرت نظامی ناتو در برابر دشمنانش بوده است. اینجرلیک سالهاست که مهمترین پایگاه نیروی هوایی ناتو در خاورمیانه محسوب می شود.
در پی افزایش سطح اختلافات دوسویه اکنون کارشناسان در این ابهام به سر می برند که آیا واقعاً غرب ترکیه را از دست خواهد داد؟ هیچکس نمیداند. اما غرب با این پرسش روبه رواست که اگر اردوغان به روسیه ، حتی به چین نزدیک تر شود ، چه می شود؟ اگر روابط ترکیه با ایران بهبود یابد چه می شود؟ چه خواهد شد اگر سرانجام آنکارا از تحقیر دهه ها ماندن در پشت دیوار اتحادیه اروپا خسته شده باشد؟ و اگر دیگر نخواهد دنباله رو سیاست های واشنگتن در غرب آسیا باشد؟
این پرسشها به احتمال زیاد کابوس بروکسل و واشنگتن است.
در این موقعیت به نظر می رسد که پادشاهی اردن بهترین نامزد برای کاستن از وابستگی به ترکیه است. ناتو سالهاست که از پایگاه هوایی "موفق السلطی" در نزدیکی الازرق استفاده می کند که عمده آن بمباران غیرقانونی اهداف بی‌شماری در خاک سوریه بوده است. این پایگاه دراری موقعیت مناسبی برای نیروهای ناتو است. اولا اینکه در نزدیکی کانون های بحران منطقه قرار دارد و در کنار مرز عربستان سعودی (30 کیلومتر فاصله تا مرز عربستان و 200 کیلیومتر تا سوریه و عراق) است. همچنین در منطقه ای خشک و بدون سکنی واقع شده است که حتی پرندگان نیز در آنجا حضور ندارند که برای پرواز هواپیماها مزاحمت ایجاد کنند.
از طرف دیگر با تصویب قانون خروج نیروهای خارجی از عراق تسط پرالمان این کشور موضوع یافتن جایگزین برای پایگاه های متعدد امریکا و شرکای بین المللی آن در عراق اهمیت زیادی یافته است. طی روز گذشته آلمان و کرواسی اعلام کردند که بخشی از نیروهای نظامی خود را به پایگاه الازرق منتقل میکنند. بر اساس اعلام رسانه ها پس از حمله های راکتی به پایگاه های آمریکایی در عراق بویژه پایگاه تاتی در شمال بغداد، آمریکا استفاده از پایگاه موفق السلطی را به 5 برابر ظرفیت افزایش داده است.
همچنین کنگره آمریکا در آذر 1396 پس از شکلگیری بحران قطر که با اعلام تحریم کامل ین کشور از سوی عربستان، امارات، بحرین و مصر شروع شد، آمریکا با افزودن 143 میلیون دلار به بودجه وزارت دفاع آمریکا برای توسعه و افزایش کارآیی پایگاه هوایی «موفق السلطی» در منطقه مرزی اردن با سوریه و عراق موافقت کرد. این موضوع که برای کاستن از وابستگی آمریکا به پایگاه العدید قطر در نظر گرفته شد، با تصمیم ترامپ در مورد نگه داشتن برخی از نیروهای آمریکایی در سوریه برای کنترل منابع نفتی این کشور، به صورت جدی تری پیگیری می شود.
سرمایه گذاری بر روی اردن بی دلیل نیست. اردن کشور فقیری است و از نظر تاریخی خاندان هاشمی اردن موقعیت خود را مدیون غربی ها میداند. از طرف دیگر کمک های خارجی، عمدتاً غربی، نقش مهمی در اقتصاد این کشور دارد.
نیازمندی های اقتصادی با بحران پناهندگان تشدید نیز شده است. اردن با جمعیتی کمتر از 7 میلیون حداقل 650،000 پناهنده سوری را جذب کرده است.
با این حال سیاست گذاران اردن به خوبی از محوریت و اهمیت ژئوپلیتیک موقعیت جغرافیایی این کشور آگاه هستند که این امر در تلاش کشورهای غربی برای جلوگیری از نزدیکی اردن به رقبا را تشدید بخشیده است.
پس از سردی روابط امان و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، این پادشاهی سیگنالهایی مبنی بر گرایش به تقویت روابط با ترکیه و حتی ایران نشان داد. فشارهای آمریکا برای همراهی اردن با طرح موسوم به معامله قرن، تشدید اعتراضات گسترده در اردن ( در ژوئن 2018 ) و عدم پایبندی کشورهای شورای همکاری به ارائه کمک های اقتصادی به این کشور نقش مهمی در این رفتار امان داشت. این اقدام بلافاصله نگرانی کشورهای شورای همکاری را موجب شد و عربستان سعودی ، امارات ، کویت قول کمک های بیشتری به پادشاهی دادند . اما اینها نیز اقداماتی موقت بودند و ناتو برای حفظ اردن لازم دیده است که خود به میدان آمده بیاید.
