الوقت- هند چهارمین اقتصاد جهان و یکی از اقتصادهای نوظهوربا چشم اندازی روشن است. پیروی از سیاستهای غرب و آمریکا در سالهای اخیر اقتصاد هند را دچار چالش در زمینه تامین نیازهای اساسی مانند انرژی، و برخی مواد اولیه و همچنین بازار مصرف نموده است. از این رو هند میکوشد هم بازار انرژی را متنوع سازی کند هم با سازمانها و مناطق اقتصادی مختلف و متنوع ارتباط داشته باشد. یکی از این مناطق هدف آسیای مرکزی است. با شروع افول هژمونیک آمریکا و تاثیر آن بر معادلات جهانی و تلاش چین برای گسترش نفوذ در سایر مناطق و از طرف دیگر برخی ناامنیها در حاشیه آسیای مرکزی ، هند سیاستهای امنیتی و اقتصادی متفاوتی را در ارتباط با کشورهای آسیای میانه دنبال میکند.
اهمیت آسیای مرکزی
آسیای مرکزی با 4 میلیون کیلیومتر مربع مساحت و منابع غنی انرژی و همچنین واقع شدن در منطقه هارتلند سنتی، برای قدرتهای بزرگی مثل روسیه، چین ، هند و اروپا محل رقابت بوده است. آسیای مرکزی در سالهای اخیر جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی هند پیدا کرده است. در سال 2012 هند سیاست اتصال به آسیای مرکزی (India’s ‘Connect Central Asia’ Policy) را در پیش گرفت. مطابق این استراژی هند در سه بعد سیاسی مانند بازدیدهای بالای مقامات ، اقتصادی مثل مشارکت فعال در سازمان شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و امنیتی مثل آموزش نظامی و هماهنگی های ضد تروریسم ، روابط خود را با آسیای میانه افزایش میدهد.
تجارت هند تا سال 2015 با آسیای مرکزی بالغ بر دو میلیارد دلار بوده است. این حجم تجارت کم برای هند که از نظر تاریخی و تمدنی با آسیای مرکزی پیوندهای سیاسی و تجاری داشته رضایت بخش نبود .مهمترین دلیل پایین بودن سطح روابط تجاری، عدم دسترسی راهبردی هند به آسیای مرکزی است. سه مسیر برای دسترسی به آسیای مرکزی دارد که هرکدام با چالشهایی روبروست. در مسیر پاکستان به دلیل منازعات سنتی با این کشور با موانع ژئوپلیتیک روبروست. از مسیر دوم که افغانستان است افراطگرایی و نا امنی راه هند به آسیای مرکزی را با دشواری پیچیده ای مواجه کرده است. راه سوم برای هند ایران است که از مزیت امنیت و پیوند همزمان با موقعیت ایران همراه است اما چالش هند از مسیر ایران سنگ اندازی های گاه و بیگاه آمریکاست. با این حال تا کنون معقول ترین مسیر برای هند کریدور 7200 کیلومتری از طریق ایران موسوم به (ISNTC) که مشترکاً به بنادر ایران و شهرهای تجاری افغانستان نیز متصل میشود. شهرهای مهم این مسیر بمبئی ،تهران ، مسکو آِستاراخان و بندرانزلی هستند که باعث میشود در هر 15 تن بار 2500 دلار برای تجارت هند با آسیای مرکزی صرفه جویی شود.
تناقضات در رویکردهای نارندا موندی
روابط خوب نارندا موندی با آمریکا از یک ظرف و نیاز استراتژیک هند به آسیای مرکزی باعث شده از سال 2014 تا کنون این روابط دچار نوسانات زیادی باشد به طوری که درسال 2015 نسبت به سال 2013 تجارت هندبا آسیای مرکزی منفی 14 درصد کم تر شد. این نوسان تا سال 2015 به دلیل سیاستهای ناسیونالیستی مودی،ادامه پیدا کرد. او به دنبال توازن تجاری با آسیای مرکزی بود بنابراین در سال 2017 این توازن تجاری تا حدودی برقرارشد اما حجم تجارت با آسیای مرکزی نیز به کمتر از یک میلیارد دلار در سال 2017 رسید که متاثر از سیاستهای اقتصادی ترامپ هم بود.
با این حال مودی تلاش میکند هم زیرساختهای تجاری با آسیای مرکزی را، که در سال 2012 کلید خورد، عملیاتی کند هم مناسبات سیاسی را توسعه دهد. در راستای توسعه مناسبات سیاسی ششمین نشست وزرای خارجه هند و آسیای مرکزی در ژانویه 2019/دی 1397برای اولین بار با حضور افغانستان برگزار شد تا برخی از موانع امنیتی در مسیر هند و آسیای مرکزی با مشارکت افغانستان حل شود. در همین راستا هند در سال 2018 مذاکرات جدیدی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری انجام داد و قصد دارد تجارت خود را در این منطقه با روسیه نیز از 10 میلیارد تا 30 میلیارد دلار در سال افزایش دهد. با توجه به اینکه رتبه هند درسال 2017 در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری از 52 به 40 رسید، این کشور به دنبال تقویت صنعت توریسم خود با کشورهای آسیای مرکزی است .
علاوه بر این هند یکی از گزینه های جدی برای عضویت رسمی در اتحادیه اقتصادی اورسیاست. از میان 5 کشور آسیای مرکزی قزاقستان بیشترین حجم تجارت با هند را دارد. نارندا مودی علاوه بر روابط مشترک با هر کدام از کشورهای آسیای مرکزی، روابط امنیتی خاصی با توجه به نیازهای این کشورها برقرار میکند مانند رزمایش خنجر سه و چهار در سالهای اخیر با قرقیزستان یا مانور مشترک سد تروریسم با قزاقستان در سال 2016 و برخی آموزشهای نظامی هند به این کشور.
با این حال با توجه به قابلیتهای تعریف شده در سیاست« اتصال به آسیای مرکزی» از جمله بانکداری، کشاورزی ،آموزشی و آکادمیک،و شبکه الکترونیک که دهلی نو به دنبال گسترش آن با آسیای مرکزی است، هنوز هند اهداف خود را در این سند محقق ننموده است. دلیل عمده آن انفعال دهلی نو در سیاستهای امنیتی با کشورهای آسیایی و آسیای میانه است که نتیجه پیروی از سیاسیتهای امنیتی آمریکا در چند سال اخیر بوده است. بنابراین نارندا مودی برای افزایش عمق استراتژیک هند به آسیای مرکزی بیشترین تلاش خود را بر اجرایی کردن کریدور ISNTC گذاشته و از طرف دیگر در ابتدای سال 2019 هند از طریق وزیر امورخارجه خود به کشورهای آسیای مرکزی پیشنهاد راه اندازی« شورای تجارت هند و آسیای میانه »و «گروه توسعه هند و آسیای میانه« را برای تعمیق هرچه بیشتر مشارکت و ارائه سکویی برای پیشبرد اهداف تجاری داده است. این مساله نشان میدهد نارندا مودی بر اهمیت اهداف درازمدت هند در آسیای مرکزی واقف است اما برخی تناقضات درونی در سیاستهای او باعث شده تا کنون در اتخاذ یک سیاست منسجم و مستقل در قبال آسیای مرکزی ضعیف عمل کند.
