از زمان تجزیه هند در نظام سلطه وقت یعنی بریتانیا در سال 1947 و تشکیل هندوستان و پاکستان، مشاجرات این دو کشور بر سر مسائل مختلف خصوصاً ارضی و آبی همچنان باقی مانده است. اگرچه در مناقشه کشمیر موضوع غالب اختلاف بر سر تقسیم اراضی و تعیین مرز بود، اما پیش از این نیز اختلافات مرزی مابین دو کشور وجود داشته است، با این حال روابط هند و پاکستان در زمان حزب بهاریتا جاناتا بسیار مساعدتر از قبل می‌باشد.
2. تداوم چالش‌های قدیمی
ملی‌گرایی هندی و تندروی پاکستانی
از یک سو نباید از نقش ساختار سیاسی پاکستان و نقش گروه‌های قدرتمند همچون ارتش و فشارهای نیروهای سلفی در ممانعت از کاهش تنش غافل شد، و از سوی دیگر نباید نقش غیرسازنده ایدئولوژی ملی‌گرایی هندو توسط حزب بهاریتا جاناتا در روابط هند ـ پاکستان و متغیرهایی چون برداشت نخبگان سیاسی حاکم در دو کشور از کیفیت روابط هند و پاکستان را از نظر دور داشت. در این بین باید توجه کرد که در نگاه پاکستانی‌ها، تشدید درک تهدید از هند و برهم خوردن توازن قدرت در مقابل هند منجر به تضعیف جایگاه نواز شریف در داخل سیستم سیاسی پاکستان درمقابل ارتش خواهد شد و می‌تواند مانعی جدی برای بهبود روابط باشد. در همین راستا باید به یاد داشت که دولت نواز شریف تسلط چندانی بر فضای امنیتی پاکستان ندارد و این احتمال وجود دارد که گروه‌هایی که منافع آنها در روابط پرتنش با هند تأمین می‌گردد با اقدامات خرابکارانه در هند و یا مرزهای مشترک به‌دنبال آسیب زدن به بهبود رابطه دهلی و اسلام‌آباد باشند.
چالش امنیتی و آبی
در ماه‌های گذشته آژانس‌های اطلاعاتی هند نسبت به گسترش گروه تروریستی داعش در مناطقی از افغانستان و پاکستان و احتمال گسترش آن در هند هشدار داده‌اند. درحال‌حاضر به‌دلیل نزدیکی ایالات هند به پاکستان، مقامات هندی نسبت به گسترش داعش در سراسر این منطقه و روبه‌رو شدن هند با تهدید امنیتی جدی نگران هستند. درواقع اگر داعش بتواند در افغانستان، پاکستان و آسیای مرکزی گسترش یابد، هند نیز با تهدیدی جدی روبه‌رو خواهد شد.
نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در سخنرانی در دانشگاه داکا، پاکستان را به ترغیب تروریسم در منطقه متهم کرد. درمقابل سنای پاکستان و مقامات پاکستانی نیز واکنش نشان دادند. چنانچه ارتش پاکستان و دولت این کشور نارضایتی هند را عامل اصلی شکست تفاهم‌نامه امنیتی پاکستان ـ افغانستان می‌دانند و هند را به دخالت در بلوچستان پاکستان و حمایت از استقلال‌طلبان بلوچ متهم می‌کنند. معضل اصلی دیگر در عادی‌سازی روابط، کشمیر و موانع ناشی از آن خصوصاً موانع مربوط به حل نشدن سرچشمه رودهای پرآبی است که از هند سرچشمه می‌گیرند. در گذشته دعوت سفیر پاکستان از جدایی‌طلبان کشمیر باعث لغو مذاکرات صلح بین هند و پاکستان گردید.
3. فرصت‌های نوین در روابط
نگاه دوسویه به کاهش تنش
واقعیت این است که مودی یک شخصیت عمل‌گرا در چهارچوب ساختارهای قدرت در یک کشور دموکراتیک است؛ لذا تغییرات در دیپلماسی هند نیز عمدتاً باید مثبت و در چهارچوب کلان کمک به ارتقا جایگاه بین‌المللی هند باشد. در این میان باید گفت سر برآوردن اشکال گوناگون همگرایی منطقه‌ای در مناطق دیگر، رهبران هند را به این نتیجه رسانده که درصورتی‌که تلاش منطقه‌ای منسجمی را در پیش نگیرند خیلی زود به زایده‌ای در اقتصاد و سیاست جهانی مبدل خواهند شد. درمقابل این امر نیز به‌نظر می‌رسد تغییراتی در درون پاکستان نسبت به هند درحال رخ دادن است و نخبگان پاکستانی درحال شناسایی تغییر تصور درک از هند هستند و تهدید اصلی علیه اسلام‌آباد را مشکلات داخلی پاکستان می‌دانند. این تغییر ادراکی در پاکستان می‌تواند فرصت گسترده‌ای در روابط پاکستان و هند باشد. در همین راستا تصمیم گرفته شده برای بهبود روابط بین هند ـ پاکستان با استفاده از بازی‌های کریکت بین دو کشور و توافق برای استفاده از دیپلماسی غیرمستقیم برای فهم و درک بهتر نقطه‌نظرات یکدیگر درباره مسئله کشمیر را می‌توان تلاشی برای آرام کردن اوضاع توصیف کرد.
فرصت‌های اقتصادی
نخست‌وزیر مودی فردی اقتصادی است که از حزبی با رویکردهای ملی‌گرایانه به قدرت رسیده و بخش قابل توجهی از اقبال انتخاباتی هندی‌ها به مودی، چهره موفق اقتصادی او و وعده‌های اقتصادی‌اش بوده است و عملیاتی کردن شعارهای اقتصادی‌اش نیازمند یک سیاست خارجی عمل‌گرا با اولویت تجارت و اقتصاد است؛ لذا سیاست هند درقبال پاکستان در چهارچوب کاهش تنش‌ها و افزایش فرصت‌های همکاری در یک فضای باثبات منطقه‌ای برای نیل به منافع اقتصادی است. درمقابل دولت نواز شریف نیز با شعار بهبود اقتصادی و افزایش تجارت و مراودات اقتصادی با هند روی کار آمد. بنابراین در شرایط کنونی پاکستان نیز به اندازه هند نیازمند شرایط جدید در منطقه برمبنای رشد همکاری‌های تجاری و اقتصادی و کاهش تنش منطقه‌ای است. این امر فرصت‌هایی را برای کاهش تنش دراختیار دو کشور قرار می‌دهد.
فرصت‌های منطقه‌ای در روابط دو کشور
هرچند نزدیکی چین به پاکستان و سرمایه‌گذاری 46 میلیارد دلاری پکن در «راهرو اقتصادی پکن ـ اسلام‌آباد» نگرانی هند را برنگیخته است، اما فرصت‌های سیاسی پیشروی دو کشور در سازمان منطقه‌ای شانگهای و عضویت ناظر دو کشور در این نهاد می‌تواند باعث افزایش تنش‌زدایی در روابط آنها شود. در همین راستا هرچند در چند ماه گذشته مودی و نواز شریف چند بار با برقراری تماس تلفنی خواهان ازسر‌گیری مذاکرات صلح و عادی‌سازی روابط شدند، اما در نتیجه ملاقات رؤسای‌جمهور دو کشور امیدواری برای بهبود مناسبات بین دهلی نو و اسلام‌آباد افزایش پیدا کرد. چنانچه نخست‌وزیران پاکستان و هند حاضر در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در دیداری دوجانبه به گفتگو پرداختند و بر سر مسائلی همچون آزادی تمام ماهیگیران که یکی از مهم‌ترین دلایل مناقشه سیاسی دو ماهه اخیر در روابط دو کشور بود، به توافق رسیدند. در عین حال مودی در ملاقات با نواز شریف دعوت وی برای سفر به پاکستان را پذیرفت و عنوان کرد در آینده‌ای نزدیک از اسلام‌آباد بازدید به‌عمل می‌آورد.
فرزاد رمضانی بونش
