اگرچه روابط تهران-مسکو در حال حاضر به مثابه شرکای استراتژیک میباشد، اما این روابط هنوز به سطح کاملا استراتژیک در همه زمینهها نرسیده است، هرچند در دور چهارم ریاست جمهوری پوتین این انتظار میرود که همکاریهای استراتژیک دو کشور به ابعاد بیشتری تسری یابد.
الوقت- ولادیمر پوتین، رئیس جمهور روسیه در راس هیاتی بلندپایه روز چهارشنبه، 10 آبانماه، وارد تهران شد. مسکو هدف از سفر پوتین به تهران را شرکت در نشست سه جانبه ایران، روسیه و جمهوری آذرابیجان عنوان کرده است. با این حال این دومین سفر رسمی پوتین به تهران طی دو سال گذشته است که با حضور هیئت بلند پایه سیاسی و اقتصادی فدراسیون روسیه انجام میشود. نظر به اهمیت این موضوع پایگاه خبری تحلیلی الوقت گفتگویی را با حسن بهشتیپور، کارشناس مسائل سیاسی-امنیتی درباره اهداف و ابعاد اهمیت این سفر انجام داده است که به شرح زیر است.
اهداف سفر رئیس جمهور روسیه به ایران را چگونه ارزیابی میکنید؟
سفر پوتین به ایران با هدف شرکت در نشست سه جانبه رهبران ایران، آذربایجان و روسیه در تهران صورت میگیرد. این دومین دور این نشست سه جانبه است. دور قبلی این نشست سال گذشته در باکو برگزار شد. ایران، آذربایجان و روسیه بدنبال فعال کردن خط شمال-جنوب میباشند تا دسترسی آذربایجان و روسیه به خلیج فارس و دریای عمان از طریق راه آهن و خطوط مواصلاتی جادهای برقرار شود. از طرف دیگر نیز دسترسی ایران به بندر آستاراخان روسیه و بطور کلی قفقاز شمالی از طریق اتصال راه آهن به جمهوری اذربایجان فراهم خواهد شد.
از آنجایی که هر سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه تولید کننده نفت و گاز هستند و همکاری این سه کشور هم در بازاز نفت و هم در انتقال نفت و گاز به اروپا تاثیرگذار خواهد بود، لذا در این سفر دور جدیدی همکاریهای سه جانبه در ابعاد مواصلاتی، فنی و انرژیک مطرح میگردد که در ادامه مذاکرات قبلی خواهد بود. بنابراین نشست امروز تهران، شروع جدیدی از همکاری های منطقهای میان ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان میباشد.
اما در کنار این هدف اصلی، رئیس جمهور روسیه اهداف جانبی دیگری را نیز از سفر به ایران دنبال میکند که گسترش همکاریهای دوجانبه با ایران می باشد.
همکاری ایران و روسیه در سالهای اخیر در ابعاد سیاسی، امنیتی و حقوقی گسترش یافته است. اوج این همکاریها را در پرونده سوریه و کمک به تثبیت دولت دمشق در جنگ با تروریست مشاهده کردهایم. لذا در ابعاد دوجانبه باید هم ابعاد سیاسی و هم ابعاد فنی و اقتصادی را در نظر گرفت. از جمله در حال حاضر موضوع افتتاح فاز 2 و 3 نیروگاه بوشهر مطرح است که نشان دهنده دور جدیدی از همکاریهای ایران و روسیه در بحث تولید برق هستهای است.
در کنار اهداف اقتصادی و فنی سفر پوتین به تهران، اهداف سیاسی این سفر کدامند؟
البته در مسائل اقتصادی نکته مهم آن است که در حال حاضر هم ایران و هم روسیه از سوی آمریکا تحریم شدهاند، لذا همکاری اقتصادی تهران- مسکو با جمهوری آذربایجان میتواند تلاش برای مقابله با تحریمهای آمریکا باشد.
در واقع روسیه از تجربه ایران برای مقابله با تحریمها استفاده خواهد کرد و در این زمینه می توانند همراهی جمهوری آذربایجان برای گسترش مبادلات را داشته باشند. هرچند این توافق سه جانبه بخشی از تحریمها را بی اثر خواهد کرد اما ایران و روسیه برای موفقیت در این زمینه باید الگوی مشابه همکاری با آذربایجان برای خنثی سازی تحریمها را در روابط با دیگر کشورها نیز بکار گیرند.
مسئله مبارزه با تروریسم و افراطگرایی موضوع دیگری است که در مذاکرات ایران، روسیه و مقامات جمهوری آذربایجان دنبال میشود. در این زمینه جنگ با تروریسم در منطقه بویژه در سوریه و حمایت از دولت مرکزی دمشق از جمله محورهای اساسی مذاکرات ایران و روسیه در ابعاد سیاسی خواهد بود و دو کشور تقریبا در همه مذاکراتی که در سطوح مختلف تا کنون داشتهاند، توجه و تمرکز بر مبارزه مشترک با تروریسم در سوریه را مورد تاکید قرار دادهاند. لذا مسئله سوریه مهمترین موضوع سیاسی در مذاکرات مسکو تهران میباشد.
علاوه بر این، مسائل مرتبط با رژیم حقوقی دریای خزر نیز از دیگر موضوعات مهم مورد بحث در مذاکرات سه کشور خواهد بود.
با توجه به اینکه آذربایجان روابط بسیاری نزدیکی با غرب و بویژه با آمریکا دنبال میکند، حضور الهام علی اف در در تهران را چگونه ارزیابی میکنید؟
اگرچه جمهوری آذربایجان از روابط بسیار نزدیکی با آمریکا و حتی اسرائیل برخوردار است، اما ایران و روسیه دو کشور همسایه جمهوری آذربایجان هستند و روابط همسایگی ارزش و اهمیت خاص خود را دارد و به مراتب تاثیرگذاری بیشتری نیز خواهد داشت.
بنابراین جمهوری آذربایجان در سیاست خارجی خود سعی کرده تا همکاری خوبی با ایران و روسیه داشته باشد که ابن امر با توجه به حضور آذربایجان در کریدور ارتباطی شمال- جنوب، از محل ترانزیت کالا منافع اقتصادی و امنیتی بلند مدتی نیز برای باکو به همراه خواهد داشت.
از طرف دیگر همکاری نزدیک جمهوری آذربایجان با ایران روسیه نشان میدهد که کشورها براساس منافع خود عمل خواهند کرد این گونه نیست که آمریکا هرکاری را بتواند انجام دهد. در واقع نه تنها جمهوری آذربایجان، بلکه گرجستان و حتی ترکیه نیز بدلیل نقش ترانزیتی خود علاقهمند به توسعه مناسبات منطقهای میباشند. حتی این احتمال وجود دارد که مناسبات سه جانبه فعلی در آینده با حضور ترکیه به مناسباتی چهارگانه تبدیل شود. در مجموع کشوها براساس منافع بلند مدت خود عمل میکنند و منافع بلند مدت جمهوری آذربایجان ایجاب میکند که با ایران و روسیه روابط نزدیکی داشته باشد. این شرایط باعث میشود که آذربایجان حداقل برای واشنگتن به مثابه چک سفید امضا نباشد و کاخ سفید نیز در محاسبات منطقهای خود در قفقاز، گرایشات باکو به نزدیکی روابط با تهران و مسکو را در نظر داشته باشد.
صرفنظر از اجلاس سه جانبه فعلی، با توجه به سفر پوتین به تهران چه چشماندازی را در مناسبات ایران و روسیه میتوان متصور بود؟
واقعیت آن است که از دور سوم ریاستجمهوری پوتین از اردیبهشت 1391 تا کنون روابط ایران و روسیه همواره روبه گسترش بوده است و انتظار میرود در دور بعدی ریاست جمهوری احتمالی پوتین که از اردیبهشت ماه 1397 به عنوان دور چهارم آغاز خواهد شد، این روابط توسعه پیدا کند. این احتمال زیاد است که در دور آتی ریاست جمهوری پوتین، همکاری ایران و روسیه به همکاری استراتژیک و راهبردی ارتقا یافته و مناسبات دوجانبه بسیار فراتر از مسائل مشترک منطقهای از جمله در سوریه دنبال شود. در واقع اگرچه روابط تهران-مسکو در حال حاضر به مثابه شرکای استراتژیک میباشد، اما این روابط هنوز به سطح کاملا استراتژیک در همه زمینهها نرسیده است، هرچند در دور چهارم ریاست جمهوری پوتین این انتظار میرود که همکاریهای استراتژیک دو کشور به ابعاد بیشتری تسری یابد.
