حمله دو عامل انتحاری به یک ایستگاه اتوبوس در اندونزی در ماه مه که یک گروه وابسته به داعش مسئولیت آن را برعهده گرفت؛ موجی از حملات توسط گروه‌های اسلام‌گرای شورشی در ماه‌های آوریل و مه در مناطق جنوبی عمدتاً مسلمان‌نشین تایلند از جمله انفجار خودروی بمب‌گذاری‌شده در نزدیکی یک مرکز خرید که به زخمی شدن پنجاه تن منتهی شد و در فیلیپین نیز تصرف شهر ماراوی واقع در جزیره عمدتاً مسلمان‌نشین میندانائو در جنوب این کشور توسط یک گروه شبه‌نظامی وابسته به داعش در ماه مه به منظور ایجاد «ولایت آسیای شرقی داعش» تازه‌ترین موارد اقدامات گروه‌های تروریستی و شورشی درجنوب شرق آسیا هستند.
این موضوع سؤالات مهمی را در رابطه با میزان توانایی‌های نظامی و تهدیدات بالقوه ناشی از فعالیت عناصر مرتبط با داعش در این منطقه به دنبال دارد. گروه اسلام‌گرای افراطی که در ماراوی علیه ارتش فیلیپین می‌جنگد و کنترل این شهر را به دست گرفته است از ادغام دو گروه شبه‌نظامی ابوسیاف و گروه جدیدتری با نام مائوته تحت پرچم داعش شکل‌گرفته است.
براساس برآوردهای رسمی نهادهای اطلاعاتی و امنیتی آسیای جنوب شرقی در حال حاضر نزدیک حدود 1200 الی 1800 نفر از آسیای جنوب شرقی به صف جنگجویان داعش در کشورهای عراق و سوریه پیوسته‌اند که اکثریت آنها از کشور اندونزی هستند. درحالی‌که برآورد دقیق تعداد افرادی که از این منطقه به داعش پیوسته‌اند دشوار است، تازه‌ترین برآوردها نشان می‌دهند که 395 اندونزیایی در عراق و سوریه حضور دارند و همچنین چندین تبعه مالزیایی نیز در فیلم‌های تبلیغاتی داعش دیده شده‌اند اما تعداد آنها بسیار کمتر از اندونزیایی‌ها است.
از سوی دیگر تمام کسانی که از آسیای جنوب شرقی به داعش پیوسته‌اند جنگجو نیستند و 45 درصد آنها زنان و کودکان هستند. تعداد جنگجویان اندونزیایی زبان و مالایی زبان حاضر در سوریه چنان بالا است که آنها یک واحد جنگی جدا با نام «کتیبه نوسانتارا» تشکیل داده‌اند. بازگشت این جنگجویان به کشورهای خود آن هم در شرایط افزایش فشار بر داعش در هر دو کشور عراق و سوریه، چالش‌های امنیتی پیچیده‌ای پیش روی کشورهای آسیای جنوب شرقی قرار داده است.
هرچند تعداد جنگجویانی که با هدف پیوستن به گروه داعش در عراق و سوریه از جنوب شرق آسیا راهی این کشورها شده‌اند هنوز درصد بسیار کمی از کل جنگجویان این گروه تکفیری را تشکیل می‌دهد، اما باتوجه به پیشروی‌های اخیر ارتش عراق و بازپس‌گیری مناطق تحت تصرف گروه داعش از جمله موصل پایتخت خود خوانده خلافت این گروه در عراق، این احتمال وجود دارد که بسیاری از جنگجویان این گروه که از جنوب شرق و شرق آسیا هستند به کشورهای خود بازگردند و باتوجه به وجود شکاف‌های متعدد قومی و تحت‌فشار بودن برخی اقلیت‌های مسلمان این منطقه از جمله اقلیت مسلمانان روهینگیا در امتداد مرزهای بنگلادش و میانمار که سال‌ها است با خشونت و سرکوب شدید از سوی دولت میانمار روبرو هستند، زمینه‌های بسیار مساعدی برای شکل‌گیری جهت‌گیری‌های افراطی وجود دارد. نتایج بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که شاخه مسلحانه جنبش مقاومت مسلمانان روهینگیا که در مرزهای میانمار و بنگلادش فعال است در حال افزایش ارتباطات و تماس‌های خود با سایر گروه‌های شبه‌نظامی آسیای جنوب شرقی است.
وجود احساسات جدایی‌طلبانه بسیار قوی در منطقه سین کیانگ چین از دیگر زمینه‌های احتمالی گسترش نفوذ داعش در شرق آسیا است. انتشار یک پیام ویدئویی کوتاه در ماه مارس که در آن جنگجویان اویغور حاضر در عراق خواستار حمله این گروه به خاک چین شدند موجی از نگرانی‌ها را نسبت به حمله احتمالی داعش به چین یا برقراری ارتباطاتی با مسلمانان جدایی‌طلب واقع در این استان عمدتاً مسلمان‌نشین که هدف شدیدترین تبعیض‌ها و محرومیت‌های قومی نیز بوده است، افزایش داد.
البته این اولین تلاش داعش برای جذب جنگجویان جدید از میان اویغورها نیست و به نظر می‌رسد داعش از برخی جهات قرابت‌های بسیاری با اهداف این گروه برای تشکیل «ترکستان شرقی» داشته باشد. به باور کارشناسان چینی حدود دویست شهروند این کشور به صف داعش در سوریه پیوسته‌اند که البته تمامی آنها نیز اویغور نیستند و پیام ویدئویی داعش به زبان چینی ماندارین بود که زبان رسمی 95 درصد جمعیت 1.4 میلیارد نفری این کشور است.
باتوجه به مجموع شرایط فوق به نظر می‌رسد سه عامل کلیدی در افزایش چالش‌های امنیتی کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا در رابطه با گروه داعش وجود داشته باشد:
نخست پیروزی‌های فزاینده نیروهای دولتی و مردمی عراق و سوریه در برابر داعش و بازپس‌گیری بسیاری از مناطق تحت تصرف این گروه باعث می‌شود بسیاری از اعضای داعش که از شرق و جنوب شرق آسیا هستند به کشورهای خود بازگردند و این امر چالش‌های امنیتی فراوانی برای کشورهای این منطقه ایجاد کند.
عامل دوم، وجود شکاف‌ها و گسل‌های اجتماعی و قومی متعدد در منطقه شرق و جنوب شرق آسیا است که به واسطه سرکوب برخی گروه‌های اقلیت مسلمان از جمله مسلمانان روهینگیا در میانمار، مسلمانان سین کیانگ در چین و ساکنان جزیره مسلمان نشین میندانائو در جنوب فیلیپین تشدید نیز شده است.
عامل سوم فعالیتهای فرهنگی و تبلیغی وهابیت عربستان در این منطقه می باشد. اعم از کمکهای مالی ، ساخت مساجد و مراکز فرهنگی که فرهنگ وهابیت را ترویج می نمایند. همچنین باز گشت طلاب وهابی تحصیل کرده در مراکز آموزشی این کشور.
وجود این سه عامل در کنار هم می‌تواند بستری بسیار مناسب برای رشد اندیشه‌های افراط‌گرایانه باشد که گروه داعش نشان داده است توانایی بهره‌برداری مناسب از آنها را نیز دارد. به این ترتیب کشورهای جنوب شرق و شرق آسیا باید با در نظر داشتن این دو موضوع کلیدی، تلاش‌های مشترکی را برای مقابله با تهدید بازگشت جنگجویان از عراق و سوریه شروع کنند و حتی برای مقابله با اقدامات مسلحانه همکاری‌های امنیتی خود را گسترش دهند که البته کشورهای جنوب شرق آسیا در چارچوب اتحادیه آ.سه.آن دارای پیمان همکاری‌های مشترک نظامی و امنیتی هستند و می‌توانند از چنین ظرفیتی برای مهار افراط‌گرایی استفاده کنند.
موضوع دیگر توجه به حقوق اقلیت‌های عمدتاً مسلمان و سرکوب‌شده این کشورها است که دارای ریشه‌های تاریخی بسیار قدیمی نیز هستند و حل و فصل این دسته از شکاف‌های قومی و اقتصادی می‌تواند به شکل ریشه‌ای تهدید داعش و گروه‌های جدایی‌طلب را از بین ببرد.
نورالدین ییلاقی
