الوقت_ از ديد روابط بين‌الملل، در وضعيت پيچيدۀ كنوني، مداخلۀ نظامي عربستان سعودي به يمن را، مي‌توان خبري "تكان‌دهنده" به جامعۀ جهاني به‌ويژه جامعۀ مسلمان تلقي كرد. دليل عمده براي خطرناك‌بودن اين جنگ را، نسبت به هرزمان ديگر "هدف" آن مي‌سازد كه جدال هژموني فكري و رزمي مكاتب مهم اسلامي جريان‌هاي سني و شيعه را توسط دولت‌ها به نمايش مي‌گذارد .
عربستان سعودي كه تا هنوز نتوانسته است مشكل القاعده و ساير گروههاي سياسي را در جغرافياي خود حل كند دست به حملۀ نظامي در برابر حوثي‌ها زده است. جنبش انصارالله يا جريان حوثي يا شباب‌المؤمنين نام گروهي از مبارزان شيعه زيدي يمن است. اين گروه شعار نمايند‌گي از منافع شيعيان يمن را مطرح مي‌كند .
عربستان سعودي در حمايت از رئيس جمهوري عبد ربه منصور هادي، كه پس از حملۀ حوثي‌ها به صنعا، يمن را ترك كرده است، تلاش دارد تا حاكميت انصارلله را در صنعا سرنگون و رئيس جمهور سني تبار را به قدرت بر گرداند. در اين ميان كشورهاي اتحاديۀ عرب در نشستي در مصر از برنامه‌هاي نظامي عربستان سعودي حمايت كردند. كشورهاي غربي و در رأس آمريكا نيز از عربستان سعودي حمايت كرد و خواهان برگشت رئيس جمهور هادي به‌قدرت گرديد .
موضع‌گيري‌هاي كشورهاي مسلمان
در جهان اسلامي برون از دنياي عرب، اين جنگ به‌گونه‌هاي متفاوتي تفسير گرديد. بزرگترين دولت اسلامي جهان، يعني اندونيزي تلاش كرد تا موضع بي‌طرف اتخاذ نمايد و همه را به حل بحران دعوت كرد. پاكستان كه از متحدان نزديك عربستان سعودي است، هيأتي به رهبري وزير دفاع اين كشور به رياض فرستاد و سعودي‌ها خواستار مداخلۀ نظامي پاكستان در اين جنگ گرديد. دولت افغانستان اعلاميهاي پخش كرده است كه در آن به‌گونۀ دپلوماتيك از موضع عربستان سعودي ابراز حمايت صورت گرفته است .
در اين اعلاميه آمده است كه رهبري دولت افغانستان پس از بحث‌هاي زياد با رهبران مذهبي و جهادي به چنين تصميمي دست يازيده است. نكتۀ قابل عطف در اين اعلاميه حمايت دولت افغانستان از حل بحران است و تلاش صورت گرفته است تا از عوامل و پي‌آمدهاي اين بحران حرف زده نشود .
هرچند دولت‌ها حق دارند تا بر بنياد منافع ملي خويش در هم‌چو موارد مهم بين‌المللي ابراز موضع‌گيري نمايند، اما اين كه چنين واكنش‌ها تا چه حدي مي‌تواند سبب گسترد‌ه‌گي دشواري‌هاي ملي دولت‌ها گردد، قابل دقت مي‌باشد .
به نظر مي‌رسد كه موضع‌گيري زودهنگام دولت افغانستان در سايۀ نفوذ گستردۀ سياسي حاكمان سلطنت عربستان سعودي بر افغانستان صورت گرفته باشد تا منافع و خواست‌هاي ملي افغانستان. محمد اشرف غني، رئيس جمهوري افغانستان در شش ماه گذشته دوبار از عربستان سعودي بازديد كرده و با پادشاه و رهبران امور نظامي و سياست خارجي اين كشور ملاقات كرده است .
به نظر مي‌رسد آقاي غني در آرزوي صلح در افغانستان، از سعودي اعلام حمايت كرده است
عربستان سعودي تأثير شگرفي بر طالبان دارد. رئيس جمهورغني از عربستان سعودي خواسته است تا در حل بحران افغانستان و كشاندن طالبان بر ميز مذاكره، وي را حمايت نمايد. سعودي‌ها اين خواست رئيس جمهور غني را بي‌پاسخ نگذاشته و وعده كرده‌اند كه با دولت افغانستان در اين زمينه همكاري خواهد كرد. سعودي‌ها در عوض از رئيس جمهور غني خواسته‌اند تا روابطش را با پاكستان كه نزديك‌ترين شريك استراتژيك سعودي است، بهتر سازد .
از سوي ديگر پاكستان و عربستان بر نقش مهم چين نيز تأكيد كرده‌اند و زمينۀ جديدي را براي بهبود وضعيت افغانستان از طريق وساطت عربستان سعودي فراهم كرده‌اند. در چنين وضعيت حساسي براي افغانستان، بنظر مي‌رسد ارادۀ سياسي رئيس جمهور غني در گرو منافع استراتژيك عربستان سعودي است و موضع‌گيري ديگري نمي‌تواند داشته باشد .
عربستان سعودي نقش مهمي در تقويت روابط پاكستان با افغانستان دارد. حالا كه حتا مداخلۀ نظامي پاكستان در حمايت از عربستان سعودي قابل تصور است، وضعيت براي افغانستان پيچيده تر از قبل شده است. پاكستان تأثيرات عميقي بر نهادهاي فكري اسلامي و احزاب سياسي اسلامي افغانستان دارد .
نفوذ ايران در افغانستان
اما ايران در افغانستان نقش مهم و تاثير گذار دارد. مراجع و امكان مهم شيعه‌هاي افغانستان در ايران قرار دارند. اين مراجع پيام هاي مذهبي و سياسي شان را توسط گروه هاي سياسي و اسلامي به افغانستان تعميم مي‌بخشند .
دولت ايران در بيشتر از سه دهۀ پسين حرف‌هاي مهمي را پيرامون حيات سياسي و اجتماعي افغانستان گفته است. به‌نظر مي‌رسد كه گروه هاي شيعه مذهب افغانستان اين موضع‌گيري دولت افغانستان را به‌شدت نقد نمايند .
موضع‌گيري دولت افغانستان در كوتاه‌مدت مورد استقبال ايالات متحدۀ آمريكا كه بزرگترين حامي افغانستان است قرار مي گيرد. انعكاس موضع‌گيري دولت افغانستان در سخن‌راني رئيس جمهور غني در كنگره ايالات متحده كه آمريكا را به عنوان كلان‌ترين و مهم ترين شريك استراتژيك تعريف كرد، به‌وضوح ديده مي‌شود. اما در دراز مدت، اين موضع‌گيري بر روابط تاريخي، سياسي و اجتماعي افغانستان با ايران سايه خواهد افكند .
سياست "شتاب‌زده "
هرچند اين موضع‌گيري دولت افغانستان براي گروههاي تندرو سني مذهب به‌سان طالبان و حزب اسلامي گلبدين حكمتيار قابل قبول است اما اين كه آقاي غني بتواند قدرت استفاده از موضع‌گيري اخير خويش را در مذاكرات صلح با طالبان و ساير مخالفين نظام به‌نمايش گذارد، بعيد به‌نظر مي‌رسد .
شماري از گروههاي مدني و روشنفكران افغانستان به احتمال زياد موضع‌گيري دولت افغانستان را "نابه‌هنگام و شتاب‌زده" مي‌دانند. جالب اين است كه دولت در اتخاذ تصميم براي اين موضع‌گيري، گفت‌و‌شنودي با نهادهاي مدني و نخبه‌گان افغانستان راه اندازي نكرده است .
افغانستان كشوري است كه از نبود سياست متوازن اجتماعي به‌ويژه در پيوند به مسايل مذهبي رنج برده است. برنامه‌هاي ملي و بين‌المللي افغانستان همواره قرباني فشار گروههاي تندرو ديني شده است. اين در حالي است كه اين كشور پيروان ميليوني از هر دو مذهب كلان دين اسلام را در خود دارد .
از سوي ديگر اين رويكرد دولت افغانستان در سطح سياست ملي نيز به‌نحوي دوگانه‌گي را به‌نمايش مي‌گذارد كه تأثيراتي بر روند دولت-ملت سازي خواهد گذاشت. بهترين گزينه براي دولت افغانستان حفظ تعادل در سياست خارجي است. سياست خارجي هر كشور بر بنياد منافع ملي دولت‌ها مشخص مي‌گردد. مهمترين اصل در تقويت منافع ملي براي افغان‌ها هم‌ديگر پذيري و ايجاد فضاي تعاملات صلح‌آميز است. تاريخ معاصر جنگ‌ها نشان داده است كه هيچ دولتي نتوانسته است با حملات نظامي خواست‌هاي استراتژيك خود را در جغرافياي دولت‌هاي ديگر تحميل نمايد .
از اين رو روشن است كه حملات عربستان سعودي در يمن گزينۀ خوبي براي حصول اهداف صلح نيست. هرچند كه در اعلاميۀ دولت افغانستان بر مذاكرات و راه حل سياسي وضعيت يمن تأكيد صورت گرفته است اما دولت افغانستان مي‌توانست رويكرد ديپلماتيك متفاوت و تاثيرگذارتري داشته باشد .
اما نكتۀ كه اين اعلاميه را از جوهر بي‌طرفي فعال و مثبت برون كشيده است، حمايت از يك طرف جنگ است. دولت افغانستان مي‌توانست بر ظوابط قبول‌شدۀ بين‌المللي بر بنياد منشور سازمان ملل متحد و ايجاد دولت ملي و پلوراليست ديني در يمن تأكيد كند كه منافع تمام مكاتب و مذاهب ديني را احترام گذارد.
ملك ستيز
پژوهشگر امور بين‌المللي و فعال حقوق بشر
