الوقت- طالبان که از جامعه بین‌المللی برای به رسمیت شناختن حکومت موقت خود ناامید شده است، به ابتکارهای جدید اقتصادی روی آورده تا با کمک کشورهای همسایه، از این بحرانها رها شود. در این میان، همکاری با ایران به عنوان بزرگترین شریک اقتصادی دولت موقت، بیش از پیش در اولویت رهبران طالبان قرار گرفته است.
در سفر هفته گذشته هیئت اقتصادی طالبان به ایران، نمایندگان این گروه آمادگی خود را برای توسعه همکاریها بین دو کشور در عرصه تجاری اعلام کردند. هر چند موضوعات زیادی در دیدار هیئت طالبان با مقامات ایرانی مورد بحث و بررسی قرار گرفت اما مهمترین مسئله استفاده از خطوط ترانزیتی ایران بود که به نظر می‌رسد، رهبران کابل نیز به اهمیت و جایگاه ژئواستراتژیک ایران در منطقه پی برده‌اند.
ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر افغانستان در دیدار با حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران گفت:«علاقه‌مندیم روابط تجاری خارجی خود را از مسیرهای ترانزیتی ایران افزایش داده و از ظرفیت‌های چابهار و بندرعباس برای صادرات و واردات استفاده کنیم». ملا بردار همچنین در دیدار با دبیرشورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و مدیران اقتصادی و سیاسی بندرچابهار اظهار کرد:«افغانستان معادن بسیار زیادی دارد و از اینرو بندر چابهار برای صادارت مواد معدنی افغانستان مورد توجه ما به ویژه سرمایه گذاران است. همه تلاش هیات حاکمه افغاستان این است که با ایران رابطه حسنه، دوستانه، اقتصادی و سرمایه گذاری داشته باشد و برای ما ایران برای توسعه روابط، یک فرصت است».
ملا بردار همچنین تاکید کرد:«افغانستان در خشکی محصور شده که برای رسیدن و دستیابی به بازارهای بزرگ و آبهای آزاد، به خاک و آبهای ایران نیاز شدید داریم و ما می‌توانیم ایران را به آسیای مرکزی و کشورهای همجوار افغانستان متصل کنیم».
اگرچه ایران دولت موقت طالبان را به رسمیت نشناخته است اما با این وجود سطح همکاریهای تجاری دو کشور روند رو به رشدی دارد و با اعلام آمادگی طالبان برای استفاده از بنادر و خطوط ترانزیتی جمهوری اسلامی، این همکاریها در آینده گسترش خواهد یافت. باتوجه به موقعیت استراتژیک افغانستان و ایران، هر چه روند تجارت بین دو کشور بیشتر باشد، به رونق اقتصادی در منطقه نیز کمک خواهد داد.
اهمیت چابهار برای افغانستان
بندرچابهار در یک موقعیت استراتیژیک جغرافیایی قرار دارد و می‌تواند زمینه دسترسی افغانستان به شرکای جدید تجارتی در منطقه و فراتر از آنرا فراهم نماید و این بندر برای توسعه اقتصاد افغانستان هم موثر خواهد بود.
محصور بودن در خشکی و اقتصاد فروپاشیده، عدم دسترسی مستقیم به راه‌های تجارت دریایی یکی از عوامل بازدارنده اصلی در توسعه افغانستان به شمار می‌رود و دسترسی این کشور به دریا تنها از طریق پاکستان و ایران امکان پذیر است. پیشتر شهر بندری کراچی پاکستان تنها راه دسترسی افغانستان برای رسیدن به اقیانوس هند بود اما اکنون قرار است بندر چابهار این نقش محوری را ایفا کند.
دولتمردان افغان در سالهای اخیر در جستجوی افزایش همکاریهای اقتصادی خود بوده‌اند تا با تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری و ترانزیتی خود، خون تازه‌ای به رگهای اقتصاد بی‌رمق خود تزریق کنند و با توسعه تجارت بین‌المللی از بار وابستگی به منابع مالی جهانی بکاهند. همچنانکه اشرف غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان چند سال پیش در سخنانی درباره اهمیت تزانزیت از چابهار گفته بود:«بندر چابهار کلید آینده افانستان است و با افتتاح این بندر، افغانستان دیگر با محدودیت‌های ترانزیتی روبرو نیست». از آنجا که چابهار پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به قطب‌های ترانزینتی در منطقه را دارد، می‌تواند تحولات چشمگیری برای اقتصادهای منطقه به ویژه افغانستان به ارمغان آورد.
محصور شدن افغانستان در خشکی، یکی از دلایل رشد افراط‌گرایی و تروریسم در این کشور بوده است و کشورهای همسایه از سرایت ناامنی به منطقه نگران هستند و به همین منظور برای کاستن از بار تهدیدات و ناامنی، تلاش می‌کنند با اتصال این کشور به مسیرهای ارتباطی بین‌المللی و آبهای آزاد، زیرساختها و صادرات افغانستان را توسعه داده و برای رفع فقر در این کشور کمک کنند و بندر چابهار و خطوط ریلی ایران بهترین گزینه ممکن برای خروج افغانستان از این تنگناهای تجاری و سرزمینی است.
برای افغانستان، دسترسی به دریا از طریق چابهار، وابستگی آنرا به بنادر پاکستان کاهش می‌دهد که با توجه به روابط بی‌ثبات اسلام آباد و کابل گزینه بهتری است و این امر آسیب پذیری افغانستان را در برابر فشار پاکستان کاهش می‌دهد.
درحالی که بندرعباس تا بندر چابهار 680 کیلومتر فاصله دارد، در صورت فراهم شدن دسترسی ریلی به بندر چابهار، ترانزیت از هند به افغانستان، آسیای مرکزی، با هزینه کمتر و سرعت بیشتر انجام می‌شود. برای غلبه بر این چالش، ایران در حال ساخت یک پروژه راه آهن به طول 628 کیلومتر است که هدف آن اتصال بندر چابهار به زاهدان است که گفته می‌شود تا پایان سال افتتاح شود و با بهره‌برداری از این پروژه، روند حمل و نقل کالا از افغانستان تا چابهار و بندرعباس هم سریعتر انجام خواهد شد.
بر اساس مطالعات ابتدایی، چابهار در مقایسه با بندرعباس، ۹۰ کیلومتر و در مقایسه با بندرکراچی، ۷۰۰ کیلومتر به مرکز افغانستان نزدیکتر است که صادرات از این مسیر، به اندازه قابل ملاحظه‌ای میزان هزینه ترانزیتی را کاهش می‌دهد و روند انتقال کالاهای تجاری را تسهیل خواهد کرد.
به گفته برخی کارشناسان، چابهار با توجه به موقعیت راهبردی در جهان و نزدیک بودنش به افغانستان بهترین مکان برای فعالیت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری برای تاجران افغانستان است. بطور مثال حمل کانتینرهای تاجران افغان از بندر کراچی تا قندهار ۱۸ ساعت زمان را دربر می‌گیرد. درحالی‌که این محموله‌ها از بندر چابهار ۱۲ ساعت زمان نیاز دارد، که از لحاظ فاصله، چابهار می‌تواند ارزان‌تر و امن‌تر نسبت به بندر کراچی برای افغانستان باشد. این موضوع بیانگر فرصت‌یابی آسان و راحت‌تر از بندر کراچی برای تاجران افغان خواهد بود. دو کشور باید تلاش بیشتری جهت سرمایه‌گذاری در این بندر برای توسعه اقتصادی انجام دهند.
از طرفی، استفاده از بندر چابهار، سبب می‌شود تا سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در بخش حمل‌و‌نقل افغانستان سرمایه‌گذاری کنند و جذب سرمایه و متعاقب آن ایجاد اشتغال، می‌تواند در حل مشکلات اقتصادی این کشور هم راهگشا باشد.
تبدیل شدن افغانستان به گذرگاه تجاری در منطقه
مقامات آمریکایی می‌گویند نزدیک به یک تریلیون دلار مواد معدنی دست نخورده شامل ذخایر آهن، مس، طلا، جواهرات نیمه قیمتی و فلزات صنعتی با ارزش مانند لیتیوم در افغانستان وجود دارد. بسیاری از کشورها از جمله چین به این فلزات و منابع گرانبهای افغانستان چشم دوخته‌اند و از آنجا که این منابع باارزش باید از طریق راه‌آهن انتقال پیدا کنند، کریدورهای ریلی ایران که به شرق افغانستان «خواف-هرات» متصل شده است، می‌تواند در جابجایی این منابع نقش مهمی ایفا کند و با انتقال به چابهار و از آنجا به سرزمینهای دیگر، درآمدهای سرشاری نصیب افغانها خواهد شد. چون بندر چابهار از شمول تحریمهای آمریکا خارج شده است، لذا حکومت طالبان هم بدون نگرانی از این مسئله می‌تواند به تزریق درآمدهای دلاری به داخل افغانستان از این مسیر امیدوار باشد.
بندر چابهار به افغانستان این امکان را می‌دهد تا موقعیت ژئوپلتیکی و ترانزیتی خود در منطقه را تقویت کند. با بهره‌برداری و استفاده از بندر چابهار، افغانستان می‌تواند به گذرگاه انتقال کالاهای تجاری کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی تبدیل شده و سالانه میلیون‌ها دلار درآمد داشته باشد و جمهوری‌های آسیای مرکزی هم آمادگی خود را برای افزایش تعاملات تجاری با افغانستان اعلام کرده‌اند.
در می 2016 کشورهای هند، ایران و افغانستان توافقنامه تاریخی سه جانبه‌ای را امضا کردند تا بندر چابهار را به عنوان یک گذرگاه اصلی در «کریدور ترانزیتی و حمل و نقل» توسعه دهند و بر اساس آمارهای اعلام شده، ظرفیت بندر چابهار که اکنون 8.5 میلیون تن بار را جایجا می‌کند، در فاز دوم توسعه به 33 میلیون تن در سال افزایش می‌یابد. بنابراین، این حجم از تجارت می‌تواند در تعمیق روابط تجاری سه کشور منطقه موثر باشد. از آنجا که هند هم در رقابت با چین، به دنبال ورود قدرتمند به اقتصاد و بخش معادن افغانستان است، لذا با تقویت بندر چابهار، روند تعاملات دهلی‌نو و کابل هم گسترش خواهد یافت.
افغانستان سواحل دریایی ندارد و در سالهای اخیرغلات مورد نیاز خود را به سرعت، مطمئن و با هزینه حمل و نقل ارزان از طریق بندر چابهار از هند وارد می‌کرد و دولت طالبان هم می‌تواند از مزایای این بندر استراتژیک برخوردار شود. اهمیت این بندر در این است که به هند امکان صادرات کالا به خارج از بندر کراچی را می‌دهد و همچنین به ایران این فرصت را می‌دهد که کالاها را از طریق آن به خارج از خلیج فارس انتقال دهد و تجارت افغانستان را از طریق توسعه مسیرهای زمینی گسترش دهد.
با توجه به حضور سه کشور در سازمان همکاری شانگهای، استفاده از مسیرهای ترانزیتی و بنادر ایران، سطح روابط تجاری در چارچوب این سازمان هم افزایش خواهد یافت و با پیوستن کشورهای آسیای مرکزی و روسیه به این تجارت منطقه‌ای، سطح تعاملات بین اعضا هم گسترده‌تر خواهد شد.
ایران بزرگترین شریک تجاری افغانستان است و تکمیل کریدور شمال- جنوب و توسعه بندر چابهار، دستاورد بزرگی برای افغانستان است که می‌تواند وضعیت اقتصادی این کشور را بهبود بخشیده و با رفع فقر و مشکلات اقتصادی، به صلح و ثبات در منطقه هم کمک شایانی کند.
