سایت تحلیلی خبری الوقت | Alwaght Website

به گزارش «الوقت» گفتگوی جدید «سیف الاسلام» پسر «معمر القذافی» دیکتاتور سابق لیبی با روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» در شهر «زنتان» در غرب این کشور، بار دیگر نام خاندان قذافی را به کانون توجهات بازگردانده است. اساس ماجرا از این قرار است که سیف الاسلام، در گفتگوی با این رسانه آمریکایی، با انتقاد از وضعیت بحرانی کشور لیبی طی 10 سال گذشته، با تاکید بر نوستالوژی دوران حکمرانی پدر خود، از بازگشت به عرصه برای به دست گرفتن قدرت خبر داده است.

در حقیقت، آن‌چنان که مقرر شده در 24 دسامبر 2021 (3 دی 1400) اولین انتخابات کشور لیبی در نتیجه توافق گروههای معارض این کشور برای تشکیل دولت وحدت ملی، برگزار خواهد شد که این اولین انتخابات برای تحقق رویای استقرار دموکراسی پس از سرنگونی حکومت دیکتاتوری معمر قذافی است. در چنین، فضایی سیف الاسلام قذافی اعلام کرده که پس از یک دهه غیبت و در شرایطی که کشور لیبی به زانو افتاده، هیچ پول و امنیتی ندارد و عملا زندگی‌ای برای مردم وجود ندارد، آماده بازگشت به عرصه است.

سیف الاسلام از مرگ حتمی، پیگرد حقوقی بین‌المللی تا بازگشت به عرصه سیاسی

معمر قذافی، دیکتاتور سابق لیبی در سال 2011 با انقلاب مردمی مواجه شد و در نتیجه حملات ائتلاف بین‌المللی پس از 4 دهه به حکومت او پایان داده شد. در نتیجه این رخداد، معمر به همراه 3 پسر خود از مجموع 7 پسراش توسط انقلابیون کشته شدند اما سرنوشت سیف‌الاسلام پس از این حوادث نامعلوم ماند. این در حالی بود که وی یک روز پس از کشته شدن پدرش توسط یک گروه مسلح دستگیر شد. سیف الاسلام پیش از سرنگونی دولت پدرش، سوابق دیپلمات زیادی دارد که از جمله آن موفقیتش در رهبری مذاکرات ۲۰۰۴ درباره پرداخت غرامت به قربانیان انفجارهای لاکربی و انفجار هواپیمای فرانسه است که لیبی به انجام آن‌ها متهم شده بود. همچنین تلاش‌هایش در سال ۲۰۰۷ درباره پرونده پرستاران زن بلغارستانی موفقیت آمیز بود. تحلیلگران معتقد بودند که سیف الاسلام یک روز جانشین پدرش خواهد شد. او برخلاف برادرش ساعدی که یک ورزشکار ماجراجو بود، ویژگی‌های رهبری را داشت اما بهار عربی بیشتر رؤیاهای سیف الاسلام برای در اختیار گرفتن اداره کشور را به باد داد. حوادث به سرعت اتفاق افتاد و وی خواست عرض اندام کند اما بعدا با شکست‌های پی در پی روبرو شد. سیف الاسلام در صحبت‌های تلویزیونی مشهور خود در جریان جنگ گفت: لیبی شاهد سَیلی از خون است. ما تا آخرین نفر و آخرین گلوله خواهیم جنگید.

 در ادامه 4 سال پس از سرنگونی معمر قذافی، دادگاهی در طرابلس، سیف الاسلام را با حکمی غیابی به دلیل جنایت‌هایی که در جریان انقلاب این کشور مرتکب شده بود به اعدام محکوم کرد اما سیف الاسلام در ژوئن ۲۰۱۷ و بر اساس قانون عفو عمومی آزاد شد و از آن زمان در سکوت و به دور از رسانه‌ها به کارش ادامه می‌دهد و مواضعش را به واسطه وکلا و حامیانش اعلام می‌کند.

با این اوصاف، سیف الاسلام 49 ساله از سوی دادگاه جنایی بین‌المللی به دلیل جنایت‌های جنگی تحت پیگرد قرار گرفته که همچنان این مساله حقوقی پیرامون او مطرح است. اما در وضعیت جدید سیف الاسلام با تاکید بر اینکه اوضاع کشور لیبی در 10 سال گذشته تماما بحران بوده، بر این موضوع تاکید کرده که گروه مسلحی که وی را دستگیر کرده بودند در نهایت فهمیدند که وی می‌تواند متحد قدرتمندی باشد.

سیف الاسلام از دشمنی با انقلابیون تا دوستی و اتکای جریان‌های سیاسی به او

موضوع بازگشت سیف الاسلام به عرصه سیاسی و قدرت در کشور لیبی را نمی‌توان موضوعی موکول به چند هفته اخیر ارزیابی کرد. در سال 2018 نیز که موضوع برگزاری انتخابات در ماه دسامبر مطرح شده بود، او از آمادگی خود برای حضور در انتخابات و نامزد شدن اطلاع داده بود. هم در آن مقطع و هم در مقطع کنونی نیز بسیاری از ناظران سیاسی با توجه به ساختار عشیره‌ای جامعه لیبی، بر این باور هستند که سیف الاسلام قذافی ویژگی‌های لازم را برای رهبری لیبی دارد و امکان دارد قبایل لیبی از او برای پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری حمایت کنند.

در این میان نکته قابل تامل این است که بر خلاف دوران اولیه که انقلابیون دشمنان قسم خورده او بودند، اکنون بخشی از طرف درگیر در بحران لیبی به نظر می‌رسد در پی بهره‌برداری از پتانسیل‌های او هستند. در همین زمینه شاهد هستیم که سیف الاسلام در مصاحبه اخیر خود تاکید کرده که وی یک فرد آزاد بوده و در حال سازمان‌دهی بازگشت به عرصه سیاست بوده و کسانی که وی را دستگیر کرده بودند هم اکنون دوستانش هستند. اطمینان دارد در صورتی که اکثریت مردم لیبی وی را به عنوان رهبر انتخاب کنند، این موضوعات قانونی قابل حل شدن هستند.

سر برآوردن سیف الاسلام از درون بحران سیاسی در عرصه کشور لیبی

بدون تردید سر برآوردن و مطرح شدن مجدد نام سیف الاسلام قذافی به عنوان یک چهره سیاسی در کشور لیبی را می‌توان برآیند و نتیجه شکست پروژه دخالت خارجی در این کشور طی سال‌های بعد از 2011 مورد ارزیابی قرار داد. این کشور در سال‌های پس از سرنگونی قذافی، دچار هرج و مرج شد، کشورهای غربی با بهانه دفاع از مردم لیبی و در اصل با هدف بهره گیری از منابع نفت و گاز و تقسیم کیک لیبی میان خود، زمینه به از بین رفتن ثبات و آرامش در این کشور و ظهور تروریسم و سپس جنگ داخلی را فراهم کردند. در این سالها لیبیایی‌ها در شرایط دشوار اقتصادی و ناامنی و جنگ به سر بردند.

در سالهای اخیر دو دولت رقیب بر بخش‌های مختلف کشور فرمان راندند که یکی حمایت سیاسی سازمان ملل و حمایت نظامی ترکیه و قطر را داشت، و دیگری از حمایت نظامی روسیه، امارات متحده عربی و مصر برخوردار بود.

در واقع، انقلاب مردم لیبی ۵ ساله نشده بود که اختلاف‌ها در کادر رهبری این کشور نیز اوج گرفت. «دولت وفاق» به مرکزیت طرابلس که سازمان ملل متحد آن را به رسمیت می‌شناسد و دولت دیگر با عنوان «ارتش ملی لیبی» به رهبری ژنرال خلیفه حفتر در شرق لیبی است. همچنین، این در حالی است که جنوب غربی لیبی در اختیار قبایل طوراق است و در مناطق تحت کنترل نیروهای وابسته به ژنرال حفتر نیز قبیله توبو حاکم هستند. همچنین بخش گسترده‌ای از شمال لیبی را هم نیروی‌های هم پیمان با داعش کنترل می‌کنند. در مهم‌ترین درگیری‌ها در آوریل ۲۰۱۹ بود که ژنرال حفتر که از حمایت دولت های امارات متحده عربی، مصر و روسیه برخوردار بود، درصدد تصرف طرابلس برآمد. البته این تلاش با حمایت نظامی ترکیه از دولت مستقر در طرابلس، ناکام ماند.

به دنبال مداخله جدی ترکیه در جنگ داخلی لیبی از ژوئن ۲۰۲۰ و شکست نیروهای خلیفه حفتر و نیز رسیدن طرفین به شهر سِرت، به عنوان نقطه‌ای حیاتی میان آنها و هشدار مداخله مستقیم نظامی مصر، طرفهای درگیر باکنار گذاشتن جنگ، ضمن اعلام آتش بس بر راه حل‌های دیپلماتیک تاکید کردند. پس از این بود که مذاکرات و گفتگوهای سیاسی درباره بحران لیبی (اکتبر ۲۰۲۰ در ژنو و نوامبر ۲۰۲۰ در تونس) ادامه یافت. در نهایت نیز دو گروه اصلی متخاصم در جنگ داخلی لیبی در 5 ژوئن 2020 بالاخره بر سر تشکیل یک دولت انتقالی جدید توافق کردند. این توافق در پی پنج روز مذاکره در مجمعی صورت گرفت که با هماهنگی سازمان ملل در ژنو برگزار شده بود. در نتیجه امر نیز شاهد بودیم که محمد یونس منفی که یک دیپلمات برخاسته از شرق لیبی است برای ریاست جدید شورای ریاستی و عبدالحمید دبیبه که یک بازرگان است به عنوان نخست وزیر انتخاب شدند.

در چنین شرایطی از بحران، و پس از گذشت 10 سال از سرنگونی معمر قذافی، دیکتاتور سابق لیبی، مجددا شاهد اقبال عمومی مردم و نیز جریان‌های سیاسی به سیف الاسلام هستیم.