الوقت- با گذشت پنج روز از فاجعه دلخراش منا، نه تنها دلایل این حادثه مشخص نشده بلكه هر روز بر ابهامات آن افزوده می‌شود. تعداد قربانیان روز به روز بیشتر می‌شدند، سرنوشت صدها مفقود حادثه در هاله‌ای از ابهام است و همه اینها در شرایطی است كه سعودی‌ها نه تنها با سفر هیئت ایرانی موافقت نكرده‌اند بلكه درخواست ساده وزیر خارجه ایران برای ملاقات دوجانبه را نیز نپذیرفته‌اند.
مقامات سعودی روز یك‌شنبه هم دلیل قانع‌كننده‌ای برای حادثه روز پنج شنبه (دوم مهر) ارائه نكردند و همچنان، افكار عمومی را به نتیجه نهایی تحقیقات ارجاع می‌كنند؛ تحقیقاتی كه بدون مشاركت كشورهایی انجام می‌شود كه اتباع آنان، بیشترین قربانی فاجعه منا را دارند. این در حالی است كه در میان قربانیان فاجعه منا، هیچ تبعه سعودی (حتی مجروح) وجود ندارد. دلایلی كه مقام‌های سعودی تاكنون مطرح كرده‌اند، از جمله «تعداد زیاد زائران» و «رعایت‌نكردن نظم» افكار عمومی را قانع نكرده و شاهدان عینی هم روایت‌هایی متفاوت از دلایل حادثه ارائه می‌كنند. بنابر آخرین آمار رسمی عربستان از فاجعه روز پنج شنبه در صحرای منا 769 نفر جان خود را از دست داده‌اند، 934 نفر زخمی و 1015 نیز مفقود شده‌اند و با توجه به تعداد بالای آمار مفقودان انتظار می‌رود. تعداد كل قربانیان به 2هزارنفر می‌رسد. رئیس سازمان حج عصر دیروز تعداد قربانیان را تاكنون 169 نفر و مفقودان را 306 نفر اعلام كرد.
تحقیق و تفحص یك‌طرفه
ریاض همچنان در مقابل درخواست‌های مكرر برای تشكیل كمیته مستقل و بین‌المللی مقاومت می‌كند و حتی اجازه ورود هیئت ایرانی برای پیگیری قربانیان این حادثه را نمی‌دهد. روز یك‌شنبه اعلام شد ریاض به هیئت ایرانی به ریاست علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای پیگیری وضعیت جان باختگان، مصدومان و مفقودان ایرانی در حادثه منا ویزای ورود به عربستان سعودی را نداد. قرار بود هیئتی متشكل از «نمایندگان وزارت خارجه، بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و هلال احمر» علی جنتی را برای پیگیری حادثه صحرای منا همراهی كنند. این هیئت از سوی رئیس‌جمهور ایران مأموریت دارد حادثه پنج‌شنبه دوم مهر صحرای منا را پیگیری كند. عادل جبیر وزیر خارجه عربستان سعودی حتی درخواست محمد جواد ظریف همتای ایرانی خود برای دیدار و گفت‌وگو درباره این حادثه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل را نیز بی‌پاسخ گذاشت.
مقامات سعودی در حالی اجازه ورود به هیئت ایرانی به عربستان سعودی را نمی‌دهند و از دیدار با مقامات كشورمان درباره حادثه منا خودداری می‌كنند كه پس از گذشت پنج روز از این حادثه ابهامات قابل توجهی شكل گرفته است. یكی از مفقودان ایرانی كه در طول چند روز گذشته اخبار ضد و نقیضی درباره سرنوشت‌او منتشر شده غضنفر ركن‌آبادی است؛ كسی كه قبلاً سفیر ایران در لبنان بوده و از دیپلمات‌های شناخته شده برای كشورهای عربی به ویژه برای سعودی‌ها محسوب می‌شود. قرار گرفتن نام و چهره شناخته شده‌ای مانند ركن آبادی در فهرست مفقودان فاجعه منا، بر ابهامات روایت سعودی‌ها افزوده است. پایگاه مریت‌نت دیروز نوشت كه گزارش‌‌های سازمان‌های اطلاعاتی یكی از كشورهای اروپایی نشان می‌‌دهد احتمالا موساد شماری از دیپلمات‌ها و كارمندان ایرانی بعثه را با همكاری دستگاه اطلاعاتی عربستان ربوده است.
پاك‌سازی شواهد؟ !
رسانه‌ها یك‌شنبه گزارش دادند ملك سلمان پادشاه عربستان سعودی دستور جمع‌آوری فیلم‌های حادثه منا را صادر كرده است. هنوز معلوم نیست انگیزه سلمان از این دستور چه بوده است اما بنابر گزارش خبرگزاری میزان، شاه عربستان دستور داده است تمامی فیلم‌های فاجعه منا پس از انتشار فیلمی از عبور خودروهای شاهزادگان سعودی در میان صفوف حجاج كه به وقوع حادثه فاجعه شد، در مكانی امن نگهداری شود. این اقدام سعودی‌ها در حالی است كه بعضی فعالان خواهان دسترسی آزاد به تصاویر ضبط شده از حادثه شده‌اند. «علی الاحمد» تحلیلگر جهان عرب به بی‌بی سی گفت: « اگر سران سعودی می‌خواهند در این زمینه صادق باشند، تصاویر دوربین‌های مدار بسته را بدون تدوین در اختیار رسانه‌ها قرار دهند.» وی افزود: «صدها دوربین مدار بسته در این مكان وجود داشته است. آنها می‌توانند تصاویر این دوربین‌ها را بدون تدوین در اختیار رسانه‌ها قرار دهند و اجازه دهند جهان ببیند دقیقاً چه اتفاقی افتاده است.» علاوه بر این، ملك سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی، طی حكمی بندر بن حجار وزیر حج و پنج مسئول این وزارت را در روز شنبه بركنار كرد. در همین حال، یك كاربر فعال در شبكه مجازی توئیتر معروف به « مجتهد» كه به افشا كردن اسرار پادشاهی آل‌سعود معروف است از مطلع بودن مقامات عربستان از احتمال وقوع فاجعه منا و ممانعت ورزیدن ورود نیروهای امنیتی برای جلوگیری از وقوع این حادثه خبر داد. وی نوشت: افزایش ازدحام در منا دو ساعت پیش از وقوع فاجعه از طریق دوربین‌های نصب شده كاملاً مشخص بود و مشاهده می‌شد و دستور لازم به نیروهای امنیتی ظرف این دو ساعت داده شد، اما نیروهای امنیتی پس از وقوع فاجعه در صحنه حاضر شدند.
مواضع متناقض مقامات سعودی
مقامات سعودی مواضع متناقضی درباره دلایل این حادثه ابراز كرده‌اند. در حالی «خالد الفیصل»، یكی از شاهزادگان عربستان و رئیس كمیته مركزی حج این كشور، زائران نیجریه‌ای را عامل حادثه منا اعلام كرد كه با خشم مقامات این كشور مواجه شد اما بعضی مقامات سعودی زائران ایرانی را عامل این حادثه عنوان كرده‌اند. «منصور تركی» سخنگوی رسمی وزارت كشور عربستان روز پنج‌شنبه گفته بود یكی از مهم‌ترین دلایل وقوع حادثه منا، حركت شماری از زائران در خیابان 204 برخلاف حركت زائرانی كه از خیابان 223 به‌سوی «رمی حجرات» می‌رفتند بود؛ موضوعی كه منجر به برخورد ناگهانی، ایجاد ازدحام و بروز حادثه شد. هر چند ریاض بعداً اظهارات خالد الفیصل را تكذیب كرد اما این مواضع متناقض از دیگر عواملی است كه به ابهامات این حادثه می‌افزاید.
انسداد چهار خیابان از پنج خیابان !
یكی از مهم‌ترین دلایلی كه برای حادثه منا ذكر شده مسدود شدن چهار خیابان اصلی در محل حادثه است. مسیر منا تا جمرات پنج خیابان دارد كه معمولاً در طول سال‌های گذشته دو خیابان را برای رفت، دو خیابان را برای برگشت و یك خیابان به‌صورت رفت و برگشت زائران اختصاص داده می‌شد اما سعودی‌ها در روز حادثه چهار خیابان را مسدود كرده بودند و فقط یك خیابان برای زوار جهت رفتن به جمرات اختصاص داده بودند، هنوز معلوم نیست دلیل بسته شدن چهار خیابان منتهی به جمرات چه بوده است، هرچند بعضی منابع گفته‌اند دلیل این مسئله اختصاص این خیابان‌ها به مقامات ارشد سعودی بوده است اما این اولین بار نبود كه عربستان این مراسم را برگزار می‌كرد، مقامات عربستان پیش از این تجربه مدیریت این فضای پر ازدحام را داشته‌اند.
شاهدان عینی
در همین حال، گزارش‌هایی كه از شاهدان حاضر در حادثه منتشر شده نیز قابل توجه است. تاكنون، روایت مسدود شدن مسیر حركت حجاج عمدتاً از منابع ایرانی مطرح می‌شد ولی معاون فرماندار ایالت كبی نیجریه نیز دیروز این روایت را تأیید كرد. الحاجی سامایلا دبی در گفت‌وگو با «نیونیجریا» می‌گوید: « در زمانی كه ما حدود ساعت 8صبح به یك نقطه خاص (از خیابان204) رسیدیم، یك خودروی نظامی جلوی (حجاج) ایستاد، مانع شد و تعدادی از سربازان سعودی هم ایستاده بودند كه كسی جلو نرود. حدود 5هزار نفری كه از همان خیابان (پشت ما) می‌آمدند از این (مسدود شدن) مطلع نبودند كه نتیجه‌اش یك ترافیك انسانی شد...ما سعی كردیم در دمای 47درجه نفس بكشیم...» خبرگزاری تسنیم به نقل از یكی از شاهدان حادثه منا آورده است: «مأموران سعودی عرض انتهای خیابان جمرات را به یك‌سوم كاهش دادند و كار به جایی رسید كه زائران در فشار جمعیت نه راه پس داشتند نه راه پیش و در گرمای شدید هوا، موج جمعیت هر كسی را به هر طرفی می‌كشاند.» این شاهد عینی در ادامه گفته: «هوا بسیار گرم بود و جمعیت به سمت فنس‌ها می‌رفتند، التماس كردیم اما آنها باز نمی‌كردند، آرام آرام انرژی‌ها تحلیل رفت و آن اتفاق اسفناك افتاد.» وی خاطر نشان كرده: «بعد از یك ساعت از حادثه، مردم فنس‌ها را پاره كردند و برخی از فنس‌ها و میله‌ها بالا رفتند؛ باورم نمی‌شود كه موضوع غیرعمدی بوده و خطای انسانی باشد.»
محمد بابایی
