الوقت- پس از نزدیک به دو دهه کناره گیری و به حاشیه رفتن نقش روسیه در عرصه تحولات افغانستان تحت تأثیر دگرگونی های داخلی پس از سقوط شوروی و حضور غرب و ناتو در افغنستان، طی سالهای اخیر تحرکات این قدرت مهم بین‌المللی برای بازگشت مجدد به صحنه تحولات افغنستان بیشتر شده است. مسکو در اواخر سال گذشته میلادی و همچنین در اوایل فوریه 2019 میزبانی نشست مذاکرات فراگیر بین الافغانی را با حضور نمایندگان طالبان و سایر احزاب و رجال مهم سیاسی افغان برعهده داشت که نشان عزم مصمم مسکو برای نقش آفرینی بیشتر در مذاکرات صلح و آینده افغانستان می باشد. در ادامه این روند اما چند روز قبل «پوتین» رئیس جمهور روسیه در دیدار با «امامعلی رحمان» رئیس جمهور تاجیکستان از وضعیت امنیتی افغانستان ابراز نگرانی کرده و خواستار ایجاد پایگاه نظامی در این کشور شد. در خواست پوتین برای ایجاد پایگاه نظامی در افغانستان انگیزه های متعددی دارد اما با توجه به بازیگران موثر در افغانستان تا چه میزان این در خواست مسکو قابل تحقق است؟
منافع روسیه در افغانستان
برجسته ترین منافع روسیه در افغانستان، منافع امنیتی مسکو است که در چند سطح وجود دارد. اولین سطح ظهور تروریسم و افراطی گری در مرزهای «خارج نزدیک» مثل تاجیکستان ، ترکمنستان و قرقیزستان ارمنستان است که افغانستان کانون آن بوده است. طالبان تاقبل از حادثه11 سپتامبر اندیشه های روس‌ستیزانه شدیدی داشتند، بنابراین حمله آمریکا به افغانستان موافقت و همکاری روسیه را نیز در پی داشت اما روسیه به زودی متوجه شد این منافع کوتاه مدت بوده است.
این جریان های تندرو که در آسیای مرکزی و بخشهایی افغانستان به ضدیت با هویت اسلاو-ارتدکس در سرزمینهای مسلمان نشین پرداختند توسط عربستان و امارات حمایت شد و آمریکا نیز از آن جهت فرسایش قدرت راهبردی روسیه بهره برد. همچنین افراط گرایی در افغانستان به صورت پیچیده ای با جدایی طلبان چچن ، باشقیزستان ،و برخی استان های روسیه مانند قره چای ،چرکس ،، بالکاریا و آدیغه پیوند خورد و باعث درگیری هایی بین نیروهای روسی و جدایی طلبان به خصوص در قفقاز شمالی شد.
پس از انتقال داعش توسط آمریکا از سوریه به افغانستان در سالهای اخیر و عضویت شمار کثیری از چچنی ها در این گروه مساله نا امنی در افغانستان برای روسیه دو چندان شده است. گسترش پایگاههای آمریکا در افغانستان روسیه را متوجه این مطلب نمود که آمریکا و ناتو به این بهانه قصد حضور در نزدیکی روسیه از جانب آسیای مرکزی را دارد.
پدیده قاچاق مواد مخدر نیز یکی از تهدیدات امنیتی روسیه است که درسند امنیت ملی 2014 و 2020 روسیه به صورت جدی جزو اولویت های مهم قرار گرفته است. روسیه یکی از بازارهای هدف مواد مخدر افغانستان است. 25درصد هروئین افغانستان از طریق آسیای مرکزی به روسیه قاچاق شده است. چالش امنیتی سومی که افغانستان برای روسیه ایجاد میکند مهاجرت است ،برخی جمهوری های تازه استقلال یافته بدون کمک روسیه نمی توانند در برابر تروریسم مقاومت کنند گسترش نا امنی در آسیای مرکزی منجر به مهاجرت بیشتر به روسیه می‌شود.
اهمیت پایگاه نظامی برای روسیه
روسیه و چین در سالهای اخیر دریافته اند برای ممانعت از صدور بحرانهای امنیتی از افغانستان نیاز به ایجاد پایگاه نظامی در افغانستان و انجام فعالیتهای چندگانه امنیتی و اجتماعی برای ریشه کن کردن بحرانها توسط این پایگاهها دارند و بزرگترین پایگاهی که روسیه تا کنون در اختیار داشته پایگاه نظامی 201 درتاجیکستان با بیش از 7000نیرو بوده است. این پایگاه که بیش از 70 سال قدمت دارد طی قراردادی بین مسکو و دوشنبه تا سال 2042 نیز تمدید شد. پس از تشدید ناامنی‌ها در افغانستان و حضور داعش در این کشور پوتین از اوایل سال 2016 تصمیم به تقویت این پایگاه گرفت و آن را مجهز به راکتهای «اورگان » نمود.
تجربه موفق پایگاه 201 تاجیکستان در دفع تروریسم مسکو را به سمت تقویت یک کمربند امنیتی از پایگاههای نظامی درآسیای میانه سوق داد و در سال 2017 اجازه ایجاد پایگاه دومی در قرقیزستان پیدا نمود. هم اکنون روسیه در کشورهای قزاقستان، گرجستان ،قرقیزستان و ارمنستان نیز پایگاه نظامی دارد اما افزایش پایگاههای نظامی آمریکا در افغانستان از 9 به 13پایگاه اعتراض مسکو را به دنبال داشته است زیرا علی رغم وعده آمریکا برای کاهش نیروهای نظامی و پایگاههای خود در افغانستان، تاکنون آنرا به صورت جدی عملی ننموده است.
«زمیر کابولوف » نماینده ویژه پوتین در افغانستان در ابتدای فروردین ماه جاری گفت آمریکا از پایگاههای خود در افغانستان استفاده موثری علیه تروریسم نکرده است او هدف واقعی آمریکا از این پایگاه ها را تاثیر بر محیط بیرونی و کشورهای دیگر دانست.بنابراین مسکو تلاش میکند علاوه بر مبارزه با تروریسم برای ایجاد تعادل و توازن با آمریکا در افغانستان نیز پایگاه ایجاد کند
امکان ایجاد پایگاه در افغانستان
مساله مهمی که مسکو با آن مواجه است میزان موفقیت در ایجاد پایگاه نظامی در افغانستان است. دراین زمینه باید با چندین بازیگر در داخل افغانستان کنار بیاید یا بر موانع آنها غلبه کند. یکی شورای ملی افغانستان است که متشکل از دو مجلس ولسی جرگه و سنا است طبق بند 5 ماده 90 قانون اساسی افغانستان شورای ملی اختیار تصدیق یا فسخ پیمان های بین المللی را دارد. درطرف دیگر دولت قرار دارد که باید از درخواست ایجاد پایگاه بدهد یا با آن موافقت کند. بازیگر سوم داخلی گروه طالبان است که وزنه مهمی در قبول پایگاه های خارجی دارد.
از اواخر سال 2014 وبه خصوص پس از حضور داعش در افغانستان ، روسیه و طالبان منافع مشترکی در شمال افغانستان پیدا نمودند و دشمنی ریشه دار بین آنها به صورت چشمگیری کاهش یافت. در بهمن ماه گذشته نیز چند نفر از رهبران طالبان از جمله «عباس استانکزی» در نشست مسکو شرکت کردند بنابراین یکی از مقدمات مهم ایجاد پایگاههای نظامی روسیه در افغانستان نظر مثبت طالبان است. اگرچه این گروه جهادی همواره با هر گونه حضور نظامی خارجی مخالف بوده است اما با توجه به اشتراک منافع با مسکو بر سر مساله داعش و مخالفت هر دو با حضور آمریکا ، یکی از راههای مسکو جلب نظر مثبت این گروه است. اما با توجه به روابط استراتژیک امنیتی دولت افغانستان با ناتو و آمریکا و پیمان امنیتی کابل، آمریکا و ناتو حضور نظامی روسیه را مخالف منافع استراتژیک خود میدانند و عملا با آن مخالفت میکنند.
