الوقت- سلامتی پادشاه 80 ساله عربستان، به صورت روز افزونی در حال وخامت و تحت نظارت پزشکی است به نحوی که برخی از منابع معتقدند که او آگاهی اطرافش را از دست داده است و خانواده سلطنتی از حضور غیر ضروری او در ملاعام جلوگیری می‌کنند و برخی هم از نگهداری او در یکی از اتاق های کاخ او سخن می‌گویند. هرچند در گذشته هم جان کری اشاره کرده بود که ملک سلمان سخنان خود را از روی یک آیپد می‌خواند. با این وجود، یک سوال بزرگ مطرح می‌شود؛ جایگزین پادشاه بیمار کیست؟ در عربستان سعودی ولیعهد و جانشین ولیعهد را با عنوان " دو محمد" می‌شناسند. درصد زیادی از پیش بینی ها به سمت این است که محمد بن سلمان سی ساله، وزیر دفاع کنونی و قائم مقام ولیعهد، بر جای پدر تکیه خواهد زد. اما جدای از پیش بینی‌ها، هم در حوزه داخل و هم در عرصه خارجی، ولیعهد کنونی عربستان، محمد بن نایف، نادیده گرفته می‌شود.
اگر به ساختار قدرت ولیعهد عربستان و جانشین او نگاه کنیم، خواهیم دید که قدرت محمد بن سلمان متمرکز‌تر است. او اولین پسر از همسر سوم و البته محبوب سلمان است و هنگامی که پدر حاکم استان ریاض بود، به او نزدیک شد و نقش میانجی را در خانواده داشت که به او احساس قدرت بخشید. هنگامی که ملک سلمان از سال 2011 تا 2015 وزیر دفاع عربستان سعودی بود، محمد به خاطر زورگویی نسبت به وزرا بدنام شده بود. از آوریل 2013 تا ژوئن 2014، چهار شاهزاده که پست داشتند، در آن زمان، پست خود را از دست دادند.
البته این رفتارهای مغرورانه را در ظاهر جلسات هم می توان دید، به نحوی که در بسیاری از موارد محمد بن سلمان جدا می‌نشیند و یا با حرکاتی مانند خواندن مجله سعی بر خفیف کردن جایگاه بن نایف دارد. بنابراین بسیار سخت است که تصور کرد، "دو محمد" به خوبی و بدون هیچ گونه مشکلی باهم کار می کنند. از سوی دیگر باید توجه داشت برخی از شاهزادگان نه چندان قدرتمند اما با نفوذ، خواهان انتقال قدرت از برادر به برادر دیگر هستند، به نحوی که از جانشینی احمد بن عبدالعزیز برادر ملک سلمان، حمایت می‌کنند. همین حمایت از شاهزاده احمد شاید کافی باشد تا محمد بن سلمان از قدرت آینده چشم بپوشد.
اما از طرفی این تصور وجود دارد که محمد بن سلمان پدر را برای مقابله با این نزاع، قبل از وقوع واقعه تحریک کرده باشد آن هم با ترس از اینکه اگر محمد بن نایف 65 ساله پادشاه شود، اولین اقدام او، انتخاب جانشینی برای محمد بن سلمان است. یکی از گزینه ها برای ملک سلمان این است که از ریاست وزرا کنار برود و این مقام را به فرزندش محمد واگذار کند تا اینگونه او را به لحاظ اجرایی بالاتر از محمد بن نایف قرار دهد. در این میان نباید از ضعف های محمد بن سلمان نیز غافل شد. در حال حاضر هرچند مسئله تنش با ایران در راس توجهات قرار گرفته است، اما مهم ترین مسئله همچنان برای عربستان، باتلاق یمن است. بحرانی که هزینه های بسیاری را بر کشور تحمیل کرده است، آینده نامشخصی دارد و با نام محمد بن سلمان گره خورده است. در عین حال ناپختگی و بی تجربگی محمد بن سلمان را حتی در مصاحبه های او با رسانه های خارجی می توان یافت.
اما به طورکلی باید گفت، محمد بن سلمان از شانس بیشتری برای جانشینی پدر برخوردار است، به نحوی که حتی جان کری در مورد تنش های ایجاد شده با ایران، بیش از ملک سلمان و محمد بن نایف ولیعهد، او را مورد خطاب قرار داد. نکته ای که باید مورد توجه داشت این است که محمد بن نایف از داشتن فرزند پسر محروم است، اما محمد بن سلمان با دارا بودن فرزند ذکور خود را برای این مقام ارجح می داند. بر اساس روال عادی محمد بن نایف که توسط پسر عموی خود به انزوا رفته است، بعد از ملک سلمان باید انتخاب شود، اما نباید فراموش کرد که تنها مدتی بعد از شروع پادشاهی، سلمان فرزندش را با وجود کم تجربگی و سن پایین نسبت به دیگران، به وزارت دفاع انتخاب کرد. ولی جدای از این دومهره ، نباید از آلترناتیو های دیگر همچون کودتا غافل شد، به نحوی که یکی از شاهزادگان عربستان در مصاحبه با روزنامه دیلی تایمز گفته بود که 80 درصد از خانواده سلطنتی سعودی از او خواسته است تا با کودتا قدرت را از سلمان بیمار، بن نایف مغرور و بن سلمان که کشور را ویران کرده است، بگیرد، هرچند که نام او به دلائل امنیتی در این روزنامه نیامده است.
در این جا باید به این جمله وینستون چرچیل اشاره کرد که فرصت ها در بحران ها خلق می‌شوند، و هر آنکه در میدان سیاست عربستان بتواند این فرصت ها را بهتر به دست آورد، بر جایگاه ملک سلمان تکیه خواهد زد، کما اینکه فرزندش محمد، با قدرت طلبی و زمینه سازی های قبلی در نزد پدر، سعی داشته است تا در بحران های اخیر نقش یک رهبر قدرتمند و جسور را در مقایسه با محمد بن نایف، به خود بگیرد.
فاطمه جلیلیان
