الوقت- یکی از تبعات سرنگونی هواپیمای مسافربری روسیه در مصر توسط داعش و حملات تروریستی به قلب پاریس ایجاد موج اسلام هراسی و انتقام متقابل میان غیرمسلمانان بوده است. این موج تا جایی پیش رفته که گروه های مسیحی افراطی در تقابل با گروه های تکفیری اسلامی مانند داعش تشکیل شده اند. نمونه بارز آن تشکیل گروهی با شعار درود بر مریم مقدس می باشد که همانند داعش اعلام موجودیت کرده و خود را دولت مسیحی نامیده و تهدید به ذبح مسلمانان کرده است.
با نگاهی به عملکرد داعش نباید تشکیل چنین گروه های منتقمی را دور از ذهن دانست. این نگاه افراطی به کلیت اسلام از زمان حوادث تروریستی 11 سپتامبر آغاز و با گروگانگیری و کشتار مسیحیان توسط داعش تقویت و پس از حادثه پاریس به اوج خود رسیده است. در حقیقت بزرگترین تبعات خروج داعش از مرزهای خود، گسترش نبرد بین مذهبی به یک نبرد بین الادیانی بوده که با هدف از بین بردن کفر توسط ایدئولوژی داعش ظهور یافته است. در این بین، مناطق غیر مسلمان نشین در خاورمیانه و نزدیک آن از مناطق مستعدی هستند که امکان بروز تنش در آن ها وجود دارد. مسیحیان لبنان، سوریه، مصر و ... از آن جمله اند. اما یکی دیگر از مناطقی که با توجه به شرایط و نزدیکی اش با منطقه و نیز حمل بحران های تاریخی، هم مستعد چنین تنشهایی است و هم وحشتزده از بروز چنین وقایعی می باشد، منطقه قفقاز جنوبی است. در این میان دو کشور ارمنستان و آذربایجان که با ایران هم مرز هستند می توانند کانون خشونت قرار گیرند. چرا که ارمنستان به عنوان یک کشور غیر مسلمان و مسیحی در میان کشورهای مسلمان قرار گرفته است. از طرف غرب ترکیه سنی نشین قرار دارد که از زمان امپراطوری عثمانی با این کشور دچار درگیری است. موضوع نسل کشی ارامنه وان توسط عثمانی مثال خوبی دایر بر مناسبات پرتنش این دو کشور می باشد.
از سمت شرق کشور آذربایجان با اکثریت شیعه قرار دارد که آن هم به صورت تاریخی خصوصا در مورد منطقه قره باغ در حالت خصومت با همسایه خود به سر می برد. آذربایجان با وجود اینکه پس از ایران دومین کشور شیعه جهان به شمار می رود اما به دلیل تمایلات پان ترکیسمی حکومتش خصوصا در دوره الهام علی اف به بعد روابط گرمی با ایران نیز ندارد. هرچند که در سال های اخیر مراوداتی میان این دو شکل گرفته و از لحاظ فرهنگی نیز نقطه اتصال مهمی میان ایران و آذربایجان وجود دارد اما تمایلات ترک گرایی شدید و حتی میل به تشکیل ترکیه بزرگ از طریق انضمام استان های ترک نشین ایران به آذربایجان، در میان پان ترکیست های این کشور باعث شده است که سیاست های هماهنگی میان این دو کشور شیعه وجود نداشته باشد. این در حالی است که مراودات ایران و ارمنستان بر پایه صلح تاریخی که میانشان بوده گرمتر از مابقی کشورهای این منطقه می باشد. در سوی دیگر روسیه در شمال این منطقه قرار دارد. روسیه به عنوان یک کشور غیر مسلمان اما جمعیت زیادی از مسلمانان را در خود دارد و از سوی دیگر منطقه قفقاز به نوعی حیات خلوت و جزء مهمی از منافع ملی این کشور محسوب می شود. بروز هر نوع آشفتگی در این منطقه موجب واکنش شدید روسیه خواهد شد. و همچنین ایران را نیز متاثر می نماید. بنابراین به نظر می رسد صرف نظر از اختلاف منافع میان ایران و روسیه در حوزه قفقاز اما ثبات این منطقه برای هر دو کشور از اهمیت خاصی برخودار است. به همین دلیل کشورهای این منطقه به ویژه ارمنستان در راستای حفظ ثبات و امنیت خود به دنبال جلب حمایت همسایه شمالی و جنوبی خود خواهد بود. ترس های این کشور دایر بر چند موضوع است:
1. وقوع جنبش های اسلامی افراطی در آذربایجان باعث تسری افراطی گری به ارمنستان که به صورت تاریخی با همسایه خود خصومت دارد خواهد شد.
2. جمهوری قره باغ که اکثریت آن را ارمنی ها تشکیل می دهند در این زمینه دارای آسیب پذیری است.
3. همسایه غربی این کشور یعنی ترکیه با رفتارهای غیرقابل پیش بینی در بحران خاورمیانه نشان داده است که برای منافع خود حاضر به انجام هرکاری از سرنگون کردن جنگنده روس ها تا لشکرکشی به شمال عراق و یا کمک به فروش نفت داعش می باشد. این مسئله برای ارمنی ها که دارای روابط پرتنشی با ترکیه هستند زنگ خطر به حساب می آید چرا که ممکن است ترکیه بخواهد از کارت افراطی گری اسلامی برای تسری بحران به ارمنستان استفاده کند.
4. ضعف قدرت و نیز کوچک بودن این کشور ممکن است آن را در نظرگاه دوستانش یعنی ایران و روسیه کم اهمیت جلوه دهد و بنابراین این کشور را در محاصره دشمنان افراطی اش تنها بگذارد.
این نوع نگاه به مسائل منطقه با عث می شود که نیاز این کشور به روسیه و ایران بیش از پیش حس شود. این نیاز برای دو کشور یاد شده نیز به همان میزان حائز اهمیت خواهد بود. گسترش بحران به منطقه قفقاز جنوبی به هر طریق باعث آسیب پذیری های بیشتر ایران و روسیه گشته و نا امن شدن محیط منطقه ای در شمال غربی ایران و جنوب غربی روسیه هزینه های بالایی را برای احیای دوباره ثبات می طلبد. ضمن آنکه خطر افراط گرایی را در میان مسلمانان روسیه به جد بالا می برد. دلیل این امر این است که هم اکنون نیز تعداد قابل توجهی از مسلمانان قفقاز و روسیه به جمعیت داعش پیوسته اند و تسری بحران داعش به این مناطق امکان بازگشت این تروریست ها را تقویت کرده و فضای نا امنی را تشدید می نماید. از سویی بروز هرگونه بحران در مرزهای شمال شرقی ایران امکان تبلیغات گسترده پان ترکیست های آذربایجان را در استان های ترک نشین ایران مهیا کرده و امکان دارد شرایط را در آن مناطق بحرانی نماید. از سوی دیگر بزرگترین پیامد تسری بحران داعش به منطقه تحریک مسیحیان ارمنستان به تشکیل گروه های افراطی مسیحی در تقابل با افراط گرایی اسلامی خواهد بود. این فرضیه گسترش جنگ را به یک جنگ بین الادیانی که در نهایت بازیگران بیشتری را در خود فرو برده و هزینه های بالایی را به بار می آورد مسلم دانسته و از این رو کنترل بحران و همکاری دو جانبه دو کشور روسیه و ایران را برای کنترل ثبات در قفقاز الزامی می داند. در این زمینه حفظ روابط ایران با ارمنستان به عنوان کشور دوست علاوه بر ایجاد فرصت های سرمایه گذاری و همکاری برای ایران پس از تحریم خواهد شد، امکان حضور ایران در منطقه قفقاز و کنترل شرایط منطقه ای را بیش از پیش مهیا می دارد.
سعیده السادات احمدی (پژوهشگر مسائل بین‌الملل)
