الوقت- دو سفر متوالی و کوتاه مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به ایران و عربستان سعودی، یک معنا را بیشتر از همه به ذهن الغا می‌کرد و آن تداوم میانجیگری چند ماهه بغداد برای تنش‌زدایی در روابط تهران و ریاض بود.
پیش از اناجام سفر برخی از منابع اعلام کردند که این دو دیدار در چارچوب رایزنی‌هایی است که عربستان سعودی و ایران اخیراً در بغداد انجام دادند. گمانه زنی که البته به تأیید تهران رسید و سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه روز یکشنبه اعلام کرد که نخست وزیر عراق حامل پیام‌هایی از سمت عربستان سعودی بوده و مذاکرات میان دو کشور به سطح دیپلماتیک می‌رسد.
اعلام پیشرفت در مذاکرات میان ایران و عربستان را پیشتر نخست وزیر عراق تأیید کرده بود. الکاظمی در 8 ژوئن (17 خرداد) پس از برگزاری پنجمین دور مذاکرات در بغداد اعلام کرد که «مذاکرات ایران و عربستان که در بغداد انجام شد به مراحل پیشرفته رسیده است».
تأیید پیشرفت در مذاکرات طبیعتاً انتظارات در مورد پایان دوران 7 ساله قطع روابط دیپلماتیک میان دو کشور را در اینده نزدیک افزایش می‌دهد؛ انتظاراتی که پیشتر در پی سخنان محمد بن سلمان ولیعهد سعودی‌ها در مورد روابط همسایگی میان دو کشور ایجاد شده بود. بن سلمان در اسفندماه سال گذشته با تأکید بر ضرورت یافتن راه‌‌‌هایی که امکان همزیستی را برای دو طرف فراهم کند گفته بود: « امیدوارم که به یک موضعی برسیم که برای هر دو کشور خوب باشد و آینده درخشانی برای عربستان و ایران ایجاد کند.»
در همین دوران اعلام خبر موافقت ریاض با ورود سه دیپلمات ایرانی برای حضور در دفتر نمایندگی سازمان همکاری اسلامی در جده، دیگر رویداد قابل ملاحظه در روند رو به پیشرفت تنش زدایی میان دو طرف بود.
دور ششم مذاکرات بغداد یا پایان میانجیگری عراق؟
بدون تردید عراق در روند تنش زدایی میان ایران و عربستان از جایگاه کلیدی برخوردار است، جایی که عراق هم به عنوان عضوی از محور مقاومت در منطقه دارای روابط استراتژیک و همکاریهای گسترده با ایران است و هم به دلیل ماهیت عربی سعی در ایفای نقش پل ارتباطی میان دو سوی خلیج فارس را داشته است. الکاظمی در پایان دور پنجم مذاکرات گفته بود: عراق به یک نقطه همگرایی و کاهش تنش در منطقه تبدیل شده است و این امر بر وضعیت اقتصادی عراق و ثبات وضعیت امنیتی تأثیرگذار است.
با این حال با تسریع در روند مذاکرات و ارتقای سطح آن به مذاکرات دیپلماتیک باید دید که بغداد تا چه زمان نقش اصلی را در تنش زدایی ایفا خواهد کرد و مهمترین مکان مذاکرات خواهد بود. برخی رسانه‌های داخلی ایران به نقل از منابع خود گفته اند که هیئت عراقی حامل پیامی از طرف سعودی بوده که در آن گفته شده میانجیگری عراق به پایان رسیده است.
اما روزنامه کویتی الجریده به نقل از مقامات دولتی که نامی از آنها نبرده است، می نویسد که سفر الکاظمی به جده و تهران به منظور ترتیب دادن ششمین نشست گفت وگوی دو کشور عربستان سعودی و ایران با میانجیگری عراق بوده است.
همچنین در سخنان سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز اشاره ضمنی به ادامه مذاکرات بغداد شده است. خطیب زاده گفت: براساس آنچه شنیدیم طرف عربستان این آمادگی را دارد که در سطح دیپلماتیک مذاکرات ارتقا یافته و این مذاکرات در بغداد ادامه یابد و بزودی تاریخ آن معلوم می‌شود.
نشست جده و زمینه‌سازی الکاظمی برای حضور بحث‌انگیز عراق
اما در کنار موضوع گفتگوهای تنش زدایی میان ایران و عربستان، مسئله حائز اهمیت دیگر در سفر الکاظمی به تهران و ریاض، نشست بحث انگیز در عربستان است که قرار است در اواخر تیرماه با حضور جو بایدن و بالاترین مقامات سیاسی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به علاوه رهبران مصر و اردن و عراق برگزار شود. در حالی نام عراق نیز به عنوان یکی از حاضرین در نشست به چشم می‌خورد که پیشتر مقامات کاح سفید هدف از برگزاری نشست را ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای و پیشبرد روند عادی سازی میان کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی عنوان کرده‌اند.
بر این اساس مشخص است که حضور در نشستی که از سوی آمریکا و برای آشوب‌افکنی در روابط میان تهران و کشورهای عرب همسایه آن طراحی شده است، می‌تواند در عرصه داخلی برای دولت الکاظمی دردسرساز شود. در روزهای گذشته برخی از نمایندگان مجلس عراق به دنبال تصویب طرحی برای جلوگیری از تأیید احتمالی بیانیه نشست پیش رو از سوی مقامات دولتی شدند. به نوشته روزنامه فرامنطقه‌ای القدس العربی، محمد البلداوی، نماینده فراکسیون الصادقون در پارلمان عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد: بیش از ۵۰ نماینده در پارلمان عراق از گروه‌های سیاسی مختلف با امضای نامه‌ای خطاب به رئیس پارلمان، از او خواستند به مصطفی الکاظمی، نخست وزیر این کشور دستور دهد در سفر خود به ریاض و حضور در کنفرانس آتی ریاض، هیچگونه قرارداد و یا توافقنامه‌ای را امضا نکند.
بنابراین سفر الکاظمی به عربستان و سپس ایران با هدف پیشبرد تنش‌زدایی را می توان زمینه‌چینی وی برای حضور در نشست جده و کاهش حساسیت‌های ایران و متحدان آن در عراق عنوان کرد. در این رابطه الجریده کویت نوشت: در سفر الکاظمی به عربستان سعودی و ایران، دستور کار نشست آتی اعراب و آمریکا در جده در اواسط ژوئیه و تضمین عراق به ایران و عربستان مبنی بر اینکه با هیچ محوری در مقابل هیچ محور دیگری قرار نخواهد گرفت، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
همه چیز در گرو جنگ یمن
بدون تردید مهمترین مولفه تأثیرگذار در مسیر گفتگوهای ایران و عربستان و حتی آنچه سنگ بنای این مذاکرات بود، مسئله جنگ یمن می‌باشد که البته اکنون به آتش بس یمن تغییر نام داده است. آتش بس یمن که در 13 فروردین ماه به مدت دو ماه با میانجیگری سازمان ملل به توافق میان ریاض و صنعا رسید، برای یک دوره دو ماهه دیگر نیز تمدید شد اما در هفته‌های گذشته با افزایش تعداد موارد نقض آتش‌بس و اعتراض دولت نجات ملی یمن به تداوم محدودیت‌های گسترده دریایی و هوایی ائتلاف سعودی علیه رسیدن کمک‌های بشردوستانه که برخلاف مفاد آتش‌بس می‌باشد، تهدیدات مقامات انصارالله نسبت به عدم پذیرش آتش‌بس بدون دستاورد و یک طرفه افزایش یافته است.
بنابراین تلاش برای حفظ آتش بس، از ملازمات گفتگو پیرامون تداوم روند مذاکرات ایران و عربستان می‌باشد چنانکه در سخنان آیت الله رئیسی و الکاظمی در نشست رسانه‌ای مشترک بر لزوم تدام آتش بس یمن تأکید شد. نگاه واقع‌بینانه ریاض، برخلاف مواضع تبلیغاتی و سیاسی، موید اهمیت نقش تسهیل‌گر ایران در خروج از باتلاق جنگ یمن و تطبیق‌پذیری کم‌هزینه‌تر با واقعیات دگرگون یافته یمن با حضور انصارالله در راس قدرت صنعا می‌باشد. موضوعی که می‌تواند برای عربستان ثبات در شبه جزیره و برای منطقه بازگشت آرامش را در پی داشته باشد.
