سیاست های جنجال برانگیر رییس جمهور جدید آمریکا در بی توجهی به قواعد و هنجارهای بین المللی موج جهانی مقابله با یکجانبه گرایی کاخ سفید را به همراه داشته است. بر اساس این روند خروج احتمالی آمریکا از توافق هسته ای تشدید روند انزوای جهانی واشنگتن در فضای روابط بین المللی را در پی خواهد داشت.
الوقت- تصمیم‌گیری دونالد ترامپ پیرامون تمدید یا لغو برجام، در 13 ژانویه (23 دی) به سوژه اصلی رسانه ها در سطح جهانی بدل شده است. در فاصله چهار روز از اتخاذ تصمیم ترامپ، مجلس نمایندگان آمریکا در اقدامی مداخله‌جویانه قطعنامه‌ای را در حمایت از ناآرامی‌های خیابانی هفته گذشته در ایران به تصویب رساند. در حقیقت، تصویب این قطعنامه می‌تواند بدین معنا باشد که زمینه برای لغو برجام از سوی ترامپ آماده شده است. سه ماه قبل در 12 اکتبر 2017 ترامپ در سخنان خود پایبندی ایران به توافق هسته ای را تایید نکرد اما برای یک دوره تعلیق تحریم ها را تصویب کرد. حال با پایان این دوره و همزمان با فرارسیدن نخستین سالگرد ریاست جمهوری، ترامپ باید بار دیگر در این زمینه تصمیم بگیرد.
در واقع، طبق قوانین داخلی آمریکا رئیس‌جمهور این کشور بایستی هر 180 روز یکبار درباره تعلیق تحریم‌های هسته‌ای و هر 90 روز یکبار درباره پایبندی ایران به تعهداتش در برجام به کنگره گزارش دهد. وبگاه پولیتیکو چند روز پیش به نقل از کارشناسان مسائل ایران گزارش داد ترامپ بار دیگر پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید نخواهد کرد، اما تعلیق تحریم‌های هسته‌ای را تمدید می‌کند. در واقع، 17 ژانویه (27 دی) موعد تمدید 180 روزه تعلیق تحریم های اعمال شده آمریکا (Iran sanctions act) بر صنعت نفت ایران می باشد. دولت ترامپ در تابستان امسال نیز این تعلیق را تمدید کرد اما در شرایط جدید به‌نظر می رسد که ترامپ مجددا به تعلیق تحریم‌ها رای خواهد داد.
قطعنامه حمایتی مجلس نمایندگان از ناآرامی‌های ایران؛ پیش‌زمینه خروج از برجام
در شرایطی که ترامپ می‌بایست تنها یک روز دیگر نسبت به ماندن یا خروج آمریکا از برجام تصمیم بگیرد، روز سه‌شنبه، اعضای مجلس نمایندگان آمریکا با صدور قطعنامه‌ای از ناآرامی‌های اخیر در برخی از شهرهای ایران حمایت و جمهوری اسلامی را به نقض حقوق بشر متهم کردند. به گزارش خبرگزاری تسنیم، مجلس نمایندگان آمریکا سه‌شنبه‌شب با تصویب قطعنامه‌ای با اکثریت قریب به اتفاق آرا، جمهوری اسلامی را به نقض حقوق بشر متهم و از ناآرامی‌های اخیر در برخی شهرهای ایران ابراز حمایت کرد. هفته گذشته بلافاصله پس از شکل‌گیری برخی تجمعات و ناآرامی‌ها در چند شهر ایران، بسیاری از نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان آمریکا همصدا با «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا از این ناآرامی‌ها اظهار خرسندی و ابراز امیدواری کردند که بتوان از این بهانه برای اعمال تحریم‌های تازه علیه ایران استفاده کرد.
قطعنامه H. Res. 675 که روز سه‌شنبه به تصویب رسید، از سوی «اد رویس» نماینده جمهوری‌خواه ارائه شده بود و در آن از ناآرامی در ایران حمایت و از دولت آمریکا خواسته شده تحریم‌های تازه‌ای علیه ایران وضع کند. در بخشی از این قطعنامه آمده است: «[مجلس نمایندگان] به دولت توصیه می‌کند از تحریم‌های هدفمند استفاده کرده و برای برگزاری جلسات اضطراری شورای امنیت سازمان ملل و شورای حقوق بشر سازمان ملل برای محکوم کردن نقض مداوم حقوق بشر توسط رژیم ایران و ایجاد سازوکاری که بر اساس آن شورای امنیت بتواند این موارد نقض را رصد کند، تلاش کند». این قطعنامه همچنین از دولت آمریکا خواسته با تسریع صدور مجوزهای لازم، امکان استفاده از فناوری‌های ارتباطی در داخل ایران را فراهم کند. از شرکت‌های ارتباطی هم خواسته شده درخواست‌های دولت ایران برای محدود شدن دسترسی به برخی نرم‌افزارهای پیام‌رسان را نپذیرند. با تمام این تفاسیر، واقعیت آن است که قطعنامه‌های صادره مجلس نمایندگان و سنا ماهیت اعلام موضع و توصیه‌ای دارند و فاقد اثر اجرایی هستند.
طرح آمریکا برای اصلاح مفاد توافق هسته ای
مهمترین راهبرد آمریکا در شرایط کنونی در مواجهه با برجام، تلاش برای اصلاح این توافقنامه بین‌المللی است. در همین زمینه، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا که رهبری تلاش‌ها در کنگره برای اصلاح «برجام» مطابق با دیدگاه ترامپ را بر عهده دارد از پیشرفت‌هایی در مذاکرات با اروپا در راستای این هدف خبر داد. به گزارش خبرگزاری تسنیم، «باب کورکر»، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا از پیشرفت در مذاکره با کشورهای اروپایی و اعضای کنگره آمریکا بر سر تهیه طرحی به منظور «اصلاح برجام»، مطابق با درخواست «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا خبر داد. به نوشته «هیل»، وبگاه نشریه کنگره آمریکا، کورکر گفت: «ما به نقطه بسیار خوبی رسیده‌ایم. حالا مسئله این است که آیا می‌توانیم هدفمان را کامل محقق کنیم یا خیر.» سناتور «کورکر»، این روزها یکی از اصلی‌ترین بازیگران ضد ایرانی در آمریکا دانسته می‌شود. او رهبری تلاش‌ها در کنگره برای اصلاح «برجام» را بر عهده دارد، به نحوی که هم ترامپ را به ماندن در آن متقاعد کند و هم از نگاه متحدان اروپایی آمریکا به منزله وضع تعهدات جدید برای ایران نباشد.
طرح کورکر-کاتن، دارای مفادی بود که به‌طور خلاصه، معیارهای بازگشت تحریم‌ها را گسترده‌تر می‌کرد، خواستار دائمی کردن محدودیت‌های ایران در توافق بود، ایران را به موافقت با بازرسی‌های نظامی ملزم می‌کرد، ممنوعیت استفاده از سانتریفیوژها را دائمی می‌کرد، محدودیت‌های ذیل برجام برای غنی‌سازی ایران را دائمی می‌کرد و به‌دنبال ملزم کردن ایران به تعهدات غیرهسته‌ای بود. این طرح بلافاصله با مخالفت ایران، کشورهای اروپایی و روسیه رو به رو شد که آن را مصداق اعمال شرایط جدید در توافق هسته‌ای ارزیابی کردند. اما طرح مورد نظر علاوه بر مخالفت‌های بین‌المللی در داخل کنگره هم مورد حمایت نمایندگان حزب دموکرات واقع نشد. وبگاه پولیتیکو حدود دو هفته پیش گزارش داد اعضای کنگره آمریکا به دنبال طرحی آبرومند برای حفظ برجام هستند. در واقع، ترامپ و کنگره در پی آن هستند تا در آینده طرح اصلاح برجام را به تصویب رسانده و به گونهای که پرستیژ آمریکا رد عرصه جهانی خدشه‌دار نشود از برجم خارج شوند؛ زیرا آنها می‌دانند که ایران و دیگر بازیگران، به هیچ عنوان با اصلاح برجام موافقت نخواهند کرد.
شکاف فزآینده آمریکا با اروپا پیرامون برجام
متعاقب به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در 20 ژانویه 2017 گسترهای از شکاف‌ها و اختلافات بر مناسبات قدرت‌های اروپایی حاضر در برجام شامل آلمان، انگلستان، فرانسه و روسیه با واشنگتن بوده ایم. در شرایط جدید این مساله مطرح شده که اروپایی‌ها می بایست در برابر سناریوهای پیش روی برجام چه راهبردی را اتخاذ کنند؛ زیرا یکی از مهم ترین سناریوهایی که مطرح بوده بر این مبنا است که ترامپ به صورت رسمی خروج واشنگتن از برجام را اعلام نخواهد کرد اما اقداماتی را در پیش خواهد گرفت که رسما موجب بی اعتباری برجام خواهد شد. بنابراین اهمیت تصمیم دونالد ترامپ در 12 ژانویه (فردا جمعه)، اتحادیه اروپا را بر آن داشت تا بر تلاش های دیپلماتیک خود بیافزاید و خود را برای هر سناریویی آماده کند. در همین راستا، دیروز-پنجشنبه- وزیران خارجه ایران و سه کشور اروپایی فرانسه، انگلستان و آلمان در بروکسل با یکدیگر دیدار کردند تا ضمن جدی گرفتن هشدارهای تهران، نسبت به اقدام احتمالی آمریکا برای بی اعتبار کردن برجام رایزنی کنند. در همین زمینه، بر اساس بیانیه دفتر اتحادیه اروپا در بروکسل عنوان کرد «ژان ایو لودریان»، «بوریس جانسون» و «زیگمار گاربیل» به نمایندگی از سوی 28 کشور این اتحادیه با «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران دیدار و گفتگو کردند. در واقع، اتحادیه اروپا از نقش آفرینان اصلی در توافق هسته ای سال 2015 بود که به شدت بر حفظ آن تاکید دارد. در چند ماه اخیر کشورهای اروپایی تلاش دیپلماتیک فراوانی را برای حفظ برجام به کار گرفته اند. سفرهای گوناگون مقام های قاره سبز به واشنگتن و مذاکره با دولتمردان و سیاستگذاران آمریکایی بخشی از این اقدامات بوده است. اکنون اروپا در تلاش است رایزنی های خود را با ایران بیشتر کند زیرا کشورهای اروپایی برجام را معامله ای چندجانبه می دانند که یک کشور نمی تواند آن را ناکارآمد سازد و دستاوردهای اروپایی ها را نادیده بگیرد. در مجموع، به نظر می رسد که دونالد ترامپ دیواری از شکاف را میان آمریکا با اروپا ایجاد کرده است که با خروج واشنگتن از برجام این شکاف به شکل عینی‌تر نمایان خواهد شد.
تداوم مخالفت‌ها در آمریکا با لغو برجام
در چند ماه گذشته مخالفت شخصیت‌ها و سیاسون آمریکایی با طرح ترامپ برای خروج از برجام بیش از هر زمان دیگری شده است. در همین زمینه، در واپسین انتقادها از عملکرد ترامپ، ارنست مونیز، وزیر انرژی پیشین آمریکا با انتشار پیامی در صفحه توئیتر خود نوشت: اگر ما از توافق هسته‌ای با ایران خارج شویم، کاری که انجام می‌دهیم این است که یک هدیه به این کشور تقدیم می‌کنیم. علاوه بر مونیز، روز سه شنبه 52 کارشناس آمریکایی به ترامپ برای خروج از برجام هشدار داند و از او خواستند تا توافق هسته ای با ایران را به خطر نیاندازد.
آمریکا و تبعات سنگین اقدامات ترامپ
سیاست های جنجال برانگیر رییس جمهور جدید آمریکا در بی توجهی به قواعد و هنجارهای بین المللی موج جهانی مقابله با یکجانبه گرایی کاخ سفید را به همراه داشته است. بر اساس این روند خروج احتمالی آمریکا از توافق هسته ای تشدید روند انزوای جهانی واشنگتن در فضای روابط بین المللی را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر خروج ترامپ از توافق هسته ای بار دیگر سخنان منتقدین بین المللی آمریکا بویژه ایران در چهار دهه گذشته در ماهیت عهدشکن و تعهدگریز این کشور را مورد تأیید قرار داده و همین امر موجب خواهد که کشورهای دیگر در انعقاد پیمان ها با ایالات متحده نسبت به پایبندی واشنگتن به تعهدات پذیرفته شده نگرانی داشته باشند. در این مورد بویژه می توان از تداوم و تشدید بی اعتمادی کره شمالی به اغراض واشنگتن برای انجام مذاکره و بستن هرگونه قرارداد با این دولت در آینده یاد کرد.
