به گزارش الوقت، در حالی که طی ماه‌های گذشته خبرها حاکی از افزایش اختلافات داخلی میان ولیعهد عربستان و وزیردفاع این کشور بود، شب گذشته پایگاه خبری العربیه عربستان در خبری فوری اعلام کرد، خادم حرمین شریفین، سلمان بن عبدالعزیز با صدور فرمانی محمد بن سلمان، وزیر دفاع را با حفظ سمت به عنوان ولیعهد و معاون رئیس شورای وزیران انتخاب کرد.
در همین ارتباط اعلام شده است که ملک سلمان با برکناری محمد بن نایف، ولیعهد سابق از همه مسئولیت‌ها از جمله ریاست شورای وزیران و وزارت کشور، عبدالعزیز بن سعود را به عنوان وزیر کشور جدید معرفی کرد.
شاه سعودی همچنین اعلام کرد که مراسم بیعت با پسرش به عنوان ولیعهد جدید، امشب در مکه بعد از برگزاری نماز تراویح انجام می شود. روسیا الیوم نیز به نقل از خبرگزاری رسمی عربستان (واس) نوشت: سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی از همه خواست که روز چهارشنبه بعد از نماز تراویح با پسر وی بیعت کنند.
ناگهانی اما قابل پیش بینی
اگرچه برکناری محمد بن نایف به عنوان ولیعهد شاه سعودی اقدامی ناگهانی بود، اما چندان هم غیرمنتظره نبود. دو روز پیش حمد المزروعی معروف‌ترین وبلاگ نویس و فعال اماراتی (نزدیک به محمد بن‌زاید، ولیعهد ابوظبی) در یک توئیت نوشته بود: محمد بن سلمان پادشاه آینده عربستان است. این توئیت فعال اماراتی تاکیدی روشن و صریح بر قریب الوقوع بودن سرنگونی محمد بن نایف، ولیعهد سابق بود که براساس قانون قبلی می‌توانست پادشاه آتی عربستان پس از سلمان باشد.
مهم تر اینکه پیش از این مجتهد، کاربر توئیتری ناشناس سعودی از چند روز پیش پیش بینی کرده بود که از این خبر برکناری محمدبن نایف و تعیین پسر پادشاه را به عنوان ولیعهد جدید اعلام کرده بود. مجتهد، فعال و افشاگر توییتری چند روز پیش گفته بود ملک سلمان قصد دارد به زودی محمد بن نایف را از ولیعهدی برکنار کند.
با این حال با اعلام رسمی برکناری بن نایف و انتصاب پسر ملک سلمان به عنوان ولیعهد جدید، مجتهد به این موضوع واکنش نشان داد و در توییتر خود نوشت که به همه کسانی که امید به زوال آل سعود دارند این اتفاق را تبریک می گویم. وی در عین حال ادامه داد که بحران قطر، بن سلمان را تشویق کرد تا محمد بن نایف را برکنار کند زیرا می دانست ضعیف تر از آن است که در برابر این تصمیم مقاومت کند. مجتهد همچنین تأکید کرده که یکی از نگرانی های پیش رو بازداشت های گسترده در میان اعضای خاندان پادشاهی و اتخاذ تصمیمات صوری برای بهبود جایگاه محمد بن سلمان خواهد بود.
مجتهد حتی فراتر از این پیش بینی کرده است که بعد از تعیین ولیعهد جدید، ملک سلمان بن عبدالعزیز به نفع پسر خود از قدرت کنار خواهد رفت و محمد بن سلمان به زودی شاه عربستان میشود.
این کاربر شبکه های اجتماعی با به راه انداختن هشتگ کودتای محمد بن سلمان نوشته که خشم زیادی در خاندان پادشاهی بعد از تصمیم اخیر به وجود آمده و با وجود نگرانی گسترده ایجاد شده، مشخص نیست که این تصمیم با مقاومت اعضای خاندان پادشاهی مواجه خواهد شد یا اینکه این خشم کنترل می شود.
به گفته مجتهد شخص دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از تصمیم اخیر عربستان آگاه بوده اما کشورهای اروپایی به ویژه آلمان اطلاعی از این تغییرات نداشته و ممکن است در همین راستا واکنش نشان بدهند. باتوجه به اینکه اغلب افشاگری های این کاربر ناشناس تاکنون اثبات شده، بعید نیست که تا چند روز دیگر عربستان شاهد انحصار علنی قدرت در دستان محمد بن سلمان 31 ساله باشد.
بدعت جدید در دستگاه سلطنتی عربستان
انتخاب فرزند به عنوان ولیعهد از جانب پادشاه نخستین بار است که در تاریخ آل سعود در عربستان انجام میشود. تا پیش از این و از زمان مرگ عبدالعزیز آل سعود به عنوان موسس عربستان سعودی، به دلیل عدم تعیین جانشین از سوی وی فرزندان ذکور از سال 1953 به ترتیب ارشد بودن بر تخت نشسته اند از آن زمان تاکنون فرزندان عبدالعزیز به تریب سنی هرکدام دوره‌ای از پادشاهی این کشور را در دست داشتند تا آن که نوبت به سلمان رسید.
سلمان بن عبدالعزیز پس از مرگ ملک عبدالله، به عنوان بیست و پنجمین فرزند عبدالعزیز به تخت نشست و براساس رسم قبلی برادر کوچک خود، مقرن بن عبدالعزیز را به عنوان ولیعهد معرفی کرد. با این حال ولایتعهدی مقرن بن عبدالعزیز به عنوان آخرین فرزند عبدالعزیز چهار ماه بیشتر طول نکشید و ملک سلمان با برکناری آخرین برادر خود، برادرزاده خود محمد بن نایف آل سعود را به عنوان ولیعهد جدید انتصاب کرد.
حال اما با برکناری بن نایف از ولایتعهدی، سلمان رسم و بدعت جدیدی را در دستگاه سعودی پایه‌گذاری و فرزندش را به عنوان ولیعهد منصوب کرده است. اقدامی که تا پیش از این مسبوق به سابقه نبوده و برای اولین بار در تاریخ عربستان حکومت از پدر به پسر منتقل می شود. طبق دستور جدید پادشاه عربستان قانون نظام سلطنتی تغییر یافته و شاه باید یکی از فرزندان یا فرزند اصلح فرزندان پادشاه مؤسس (عبدالعزیز بن عبدالرحمن الفیصل آل سعود) باشد.
اختلافات در خاندان سعودی تشدید میشود
برکناری بن نایف و انتصاب فرزند جوان ملک سلمان به عنوان ولیعهد عربستان بدون شک به تشدید شکاف‌ها و اختلافات داخلی در دستگاه سلطنتی عربستان منجر خواهد شد. پیش از این نیز ملک سلمان برادر خود را به عنوان ولیعهد برکنار کرده بود و حال با برکناری برادرزاده خود، این دومین بار است که پادشاه با دستور مستقیم اقدام به عزل و برکناری ولیعهد خود می‌کند. اقدامی که در میان خاندان سعودی بی‌سابقه به نظر می‌رسد.
با این حال به اعتقاد بسیاری از ناظران اقدامات بی سابقه ملک سلمان، به طور کلی متاثر از تصمیمات فرزند 31 ساله وی، محمد بن سلمان صورت می‌گیرد که در حال حاضر نیز به عنوان ولیعهد این کشور معرفی شده است؛ تصمیمات و اقداماتی که در دوره پادشاهی سلمان به اختلافات داخلی بسیار دامن زده است.
ولیعهد جدید عربستان ۳۱ سال دارد و در چند سال اخیر قدرتمندترین فرد در خاندان پادشاهی عربستان به شمار می‌رود. او در سال ۲۰۰۹ به عنوان مشاور ویژه پدرش سلمان که در آن زمان فرماندار ریاض بود، منصوب شد. در سال ۲۰۱۳ زمانی که پدرش سلمان ولیعهد عربستان شد، محمد بن سلمان ریاست دفتر پدرش را برعهده گرفت. او در آوریل ۲۰۱۴ عضوی از کابینه شد. پس از مرگ ملک عبدالله در ژانویه ۲۰۱۵ و رسیدن سلمان به پادشاهی، جایگاه محمد بن سلمان نیز در رهبری عربستان به سرعت ارتقا یافت.
روند قدرت‌گیری محمد بن سلمان از همان زمان آغاز دوره سلطنت پدرش در ریاض شدت گرفت و سایر اقدامات دوره سلمان از جمله جنگ علیه یمن، تقابل طلبی با ایران و در نهایت محاصره و قطع رابطه با قطر، همگی از جمله اقدامات جنجالی ریاض در دوره سلمان به شمار می‌رود که به فرزندش محمد، ولیعهد فعلی منتسب شده است. این اقدامات عمدتاً با مخالفت جناح سنتی خاندان سعودی همراه بوده و حتی برکناری نایف از ولایتعهدی نیز بدون تاثیر از اختلاف محمد بن سلمان با جریان نایف نیست. گفته می شود نایف در جریان محاصره قطر چندان با این اقدام ریاض همسو و همراه نبوده و در واقع عزل و نصب های اخیر پادشاه عربستان حاکی از تلاش او برای کم کردن دامنه قدرت محمد بن نایف، ولیعهد این کشور بود.
در حالی که تا پیش از این قدرت آل سعود از میان چهار خاندان اصلی سعودی شامل آل فیصل، آل ثنایان، آل جیلاوی و آل کبیر همگی در دست خاندان آل سدیری به عنوان اصلی‌ترین خانواده آل فیصل متمرکز بود که از زمان ملک فهد در سال 1982 قدرت را به دست گرفته بودند؛ حال باید شاهد شکاف و دو دستگی عمیقی میان آل سدیری به عنوان خانواده حاکم باشیم که متاثر از اقدامات و اشتهای سیری‌ناپذیر محمد بن سلمان برای تمرکز قدرت است.
شکافی که میان جناح سنتی آل سدیری به رهبری محمد بن نایف، به عنوان ولیعهد برکنار شده از یک طرف و جناح تازه قدرت یافته به رهبری محمد بن سلمان جوان، شکل گرفته و به احتمال بیشتری صحنه سیاسی عربستان را در آینده نزدیک صحنه درگیری‌ها و بی‌ثباتی‌های مقطعی برای کسب قدرت گروه‌های به حاشیه رانده شده آل سدیری خواهد نمود. این اختلافات به ویژه باتوجه به گرایش آشکار محمد بن سلمان برای کسب قدرت کامل و نیل به مقام پادشاهی این کشور می‌تواند با مخالفت‌های علنی‌تر و حتی درگیریهای داخلی در میان مخالفان وی در میان خاندان پادشاهی منجر شده یا حتی کار را به وقوع کودتاهای احتمالی در آینده سیاسی عربستان بکشاند.
تشدید سیاست خارجی تهاجمی ریاض در پرتو قدرت‌گیری نئووهابی‌های جوان
در عین حال قدرت‌گیری محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد جدید عربستان که احتمال پادشاهی او نیز به زودی وجود دارد، سیاست خارجی عربستان را بیش از پیش می‌تواند تهاجمی‌تر و مداخله‌جویانه‌تر نماید.
در واقع برکناری ولیعهد عربستان و انتخاب محمد بن سلمان پسر پادشاه که قبلاً جانشین ولیعهد و وزیر دفاع بوده ارتباط مستقیمی با تحولات اخیر در روابط عربستان و قطر دارد؛ به گونه ای که ناظران معتقدند پروژه تغییر مناسبات بین عربستان و قطر با اجرای مستقیم محمد بن سلمان و طراحی یک شاهزاده اماراتی رقم خورده است.
به نظر می رسد تحولات گام به گام عربستان در حال پیشروی به سمت افراطی شدن کادر تصمیم ساز در این کشور است. این افراطی شدن بیشتر سیاست خارجی عربستان را می‌توان در پرتو قدرت‌گیری نئووهابی‌های جوان به رهبری محمد بن سلمان عنوان کرد که به احتمال بیشتری به ماجراجویی های دیگر سعودی ها در منطقه از جمله احتمال انجام اقدامات تنش آفرین در سوریه، لاینحل ماندن پرونده یمن، تعویق آشتی بین عربستان و قطر و تداوم ایران ستیزی در منطقه منجر خواهد شد.
