الوقت- پس از تعیین نماینده ویژه در امور عراق، آمریکا گامی دیگر برای تحکیم حضور خود در این کشور برداشت و روز چهارشنبه (12 آذر) بزرگترین کنسولگری خود در جهان را در اربیل مرکز اقلیم کردستان عراق افتتاح کرد.
این مجموعه به مساحت 206 هزار مترمربع کارکنان هفت وزارتخانه و سازمان دولتی آمریکا را در خود جای داده است. پروژهای موسوم به NCC که سنگ بنای آن در جولای 2018 گذاشته شد، یک شهر کوچک چند منظوره است که فراتر از کارکردهای سنتی یک کنسولگری را دارد. این مجموعه شامل امکانات پیشرفته مسکونی، امنیتی و خدماتی بیش از ۸۰۰ میلیون دلار هزینه داشته است.
هدف این پروژه، ایجاد بستری برای مدیریت عملیات سیاسی، دیپلماتیک، امنیتی و اقتصادی آمریکا در منطقه اعلام شده است. مقامات واشینگتن و ناظران میگویند این نشان دهنده تعهد آمریکا به تقویت حضور بلندمدت خود در اقلیم کردستان و عراق است.
در مراسم افتتاح ساختمان کنسولگری، مایکل رگاس، معاون وزیر خارجه آمریکا گفت: «منطقه کردستان یک شریک امنیتی و ستون فقرات روابط ایالات متحده و عراق است». رگاس توضیح داد این کنسولگری به عنوان بستری برای گسترش منافع آمریکا، حمایت از سرمایهگذاری برای تقویت اقتصاد و فناوری و محافظت از اقلیتهای مذهبی و نژادی عمل میکند و منعکس کننده ابعاد همکاری استراتژیک است.
نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان نیز افتتاح کنسولگری را «پیامی سیاسی و آشکار» توصیف کرد که نشان دهنده عمق همکاری تاریخی با واشنگتن است. مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم هم ساختمان کنسولگری را «صخرهای استوار مانند کوه» توصیف و تأیید کرد:«رابطه با ایالات متحده در حال ورود به فصل جدیدی از همکاری مبتنی بر سازندگی و توسعه است».
علیرغم این اظهارات خوشبینانه بسیاری در بغداد با نگرانی به گام جدید کاخ سفید در شمال عراق نگاه میکنند. نگرانی که عمدتاً ناظر بر معادله داخلی قدرت اربیل - بغداد در ساختار فدرالی، آینده تداوم حضور نظامی آمریکا در عراق و مناسبات سیاسی آینده دو کشور با توجه به افق نتایج انتخابات و روند تشکیل پارلمان و دولت جدید میباشد.
نگرانی از تبدیل کنسولگری به سفارت
افتتاح کنسولگری جدید آمریکا در اربیل برای مردم و جریانهای سیاسی عراق که تجربه تلخ اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ را در یاد و خاطره خود دارند نگران کننده است. عراقیها بر این باورند که حضور آمریکا در دو دهه گذشته نه تنها امنیت به ارمغان نیاورده بلکه نتیجه آن گسترش تروریسم، تخریب زیرساختها و بیثباتی سیاسی بوده است. همین سابقه تاریخی سبب شده اعتماد عمومی نسبت به نیات واشنگتن به حداقل برسد و اکنون گمانهزنیها درباره اهداف پشت پرده این کنسولگری، حساسیتهای زیادی ایجاد کرده است.
برخی تحلیلگران معتقدند این ساختمان عظیم و مجهز، ظرفیت آنرا دارد که در آینده جای سفارت آمریکا در بغداد را بگیرد، به خصوص اگر واشینگتن به بهانه مسائل امنیتی فعالیتهای دیپلماتیک خود در بغداد را محدود سازد.
تبدیل تدریجی این کنسولگری به مرکز اصلی تعاملات آمریکا با عراق میتواند تاثیرات عمیقی بر ساختار سیاسی کشور بگذارد و به واشینگتن امکان دهد از طریق اقلیم بر وحدت ملی، انسجام سرزمینی و سیاستهای دولت مرکزی تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد. این موضوع بهویژه زمانی اهمیت مییابد که دولت بغداد در سالهای آتی رویکردی مخالف با سیاستهای آمریکا در پیش گیرد.
آمریکا پس از خروج رسمی نیروهایش از عراق در سال ۲۰۱۱ و شکلگیری گروههای مقاومت که فضای سیاسی و امنیتی کشور را به شدت تحت تأثیر قرار دادند، بخش عمدهای از نفوذ سنتی خود را در عراق از دست داد. همین مسئله باعث شده واشینگتن در سالهای اخیر به دنبال یافتن مسیری برای تثبیت حضور خود در عراق باشد که به باور تحلیلگران در شرایط کنونی تنها از طریق اقلیم ممکن است، منطقهای که از نظر ژئوپلیتیکی، سیاسی و اقتصادی نقطهای مناسب برای نفوذ مجدد آمریکا به شمار میرود.
در همین زمینه، پروفسور «جاسم یونس الحریری»، کارشناس علوم سیاسی عراقی در یادداشتی در روزنامه رأی الیوم نوشت:«هدف اصلی واشینگتن از این پروژه، ایجاد پایگاهی محوری برای هدایت عملیات سیاسی، امنیتی و اقتصادی در اقلیم است، پایگاهی که نشاندهنده عزم آمریکا برای تثبیت حضور بلندمدت خود در کردستان و فراتر از آن، سراسر عراق به شمار میرود».
از سوی دیگر، با توجه به استقرار تدریجی نیروهای نظامی آمریکا در اقلیم طی ساهای اخیر با هدف کاهش حساسیت افکار عمومی و ایجاد چتر امنیتی برای این نیروها با خارج کزدن آنها از دسترس گروههای مقاومتی، عراقیها نگرانند که این سناریو اکنون در عرصه دیپلماتیک نیز تکرار شود و به مرور زمان سفارت و کارکنان آمریکا نیز به اربیل منتقل شوند. زیرا، وسعت و امکانات گسترده کنسولگری و افزایش تردد در آن، امکان استقرار نیرو و اجرای پروژههای امنیتی را برای واشینگتن فراهم میکند. کارشناسان معتقدند که تجمیع نیروهای امنیتی و دیپلماتیک در اربیل میتواند زمینه را برای اجرای طرحهای نیمه تمام آمریکا در عراق و منطقه آماده کند.
با این وجود، کنسولگری آمریکا در موقعیت حساس اربیل در همسایگی ایران، ترکیه و حتی سوریه صرفاً مکانی برای ارائه ویزا نخواهد بود و احتمالاً به مرکزی برای هماهنگی فعالیتهای اطلاعاتی و تأمین پشتیبانی لجستیکی در منطقه تبدیل خواهد شد.
فشار سیاسی به بغداد
واشنگتن که همواره از بیثباتی عراق برای پیشبرد اهداف امنیتی و سیاسی خود بهره برده است، با افتتاح کنسولگری در اربیل نیز تلاش میکند از شکافهای سیاسی موجود در کشور بهرهبرداری کند. تمرکز آمریکا بر اربیل و گسترش نفوذ سیاسی، اقتصادی و امنیتی در این منطقه راهی برای فشار بر دولت مرکزی بغداد است.
این اقدام عملاً مشروعیت حکومت فدرال را به چالش میکشد و نشان دهنده بیتوجهی واشینگتن به نقش بغداد در سیاستگذاری کلان کشوری است. در پی آن، اختلافات دیرینه بغداد و اربیل اعم از مناقشه بر سر مناطق مورد منازعه، مدیریت منابع نفت و گاز و سهم بودجه اقلیم، شدت یافته و عراق را در موقعیتی شکننده و ناپایدار قرار میدهد.
افتتاح بزرگترین کنسولگری آمریکا با تمرکز نیروها و امکانات دیپلماتیک و امنیتی، جایگاه اقلیم را در برابر دولت مرکزی تقویت میکند و بستری فراهم میآورد که در نهایت میتواند پروژه تجزیه عراق را پیش ببرد.
در این رابطه سخنان اخیر تام باراک سفیر آمریکا در ترکیه، حامل پیامهای خطرناکی است . وی در حاشیه نشست دوحه گفت: «فدرالیسمی که در عراق با مرکزیت بغداد شکل گرفت، نتوانست مشکل این کشور را حل کند و کردها از پیوستن به این فدرالیسم امتناع کردند و به همین دلیل یک دولت خودمختار کرد در شمال عراق شکل گرفت، مشابه سیاستهایی که در سوریه پیاده شد همچنین این سیاست در بالکان نیز اجرایی شد».
از سوی دیگر، تأسیس این کنسولگری در منطقهای حساس و سرشار از منابع نفت و گاز، اهمیت اقتصادی و تجاری چشمگیری دارد. با توجه به گستردگی ارتباط اقتصادی آمریکا و اقلیم با گسترش فعالیت دیپلماتیک در اربیل، امکان افزایش ضریب نفوذ اقتصادی آمریکا در عراق به خصوص در حوزههای زیرساختی و نفتی نیز بالا میرود.
در همین چارچوب، واشنگتن برنامههای بلندمدتی برای بهرهبرداری از منابع انرژی اقلیم در نظر گرفته و با امضای قرارداد میان شرکتهای آمریکایی و دولت محلی تلاش میکند نفوذ خود در استخراج و صادرات این منابع را تقویت کرده و نقش مؤثرتری در جریان انرژی منطقه ایفا کند.
مقابله با گروههای مقاومت
نکته مهم دیگر تحرکات سیاسی آمریکا به مقابله با گروههای مقاوت برمیگردد. طی سالهای گذشته، آمریکا تلاش زیادی برای تضعیف و حذف حشدالشعبی از صحنه سیاسی و امنیتی و نظامی انجام داد، نهادی که واشنگتن آن را بزرگترین مانع بر سر راه پروژههای خود در عراق میداند. از فشار برای جلوگیری از تصویب قانون حشدالشعبی گرفته تا تلاش برای انحلال کامل نیروهای مقاومت همگی بخشی از این کمپین بوده است. با این حال، هیچیک از این اقدامات نتیجه مطلوبی برای آمریکا به همراه نداشته است.
پیش از انتخابات، واشنگتن با استفاده از ابزارهای سیاسی، رسانهای و حتی اقتصادی کوشید مانع راهیابی گسترده گروههای مقاومت به پارلمان شود اما انتخابات ۲۰۲۵ نتیجهای معکوس داشت و این جریانها بار دیگر اکثریت کرسیها را به دست آوردند و چنین نتیجهای ضربهای سنگین به نفوذ سیاسی آمریکا در عراق بود.
تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه نیز در سخنان اخیر خود با اشاره به این موضوع مدعی شده که به دلیل کمکاری و سیاستهای ضعیف واشینگتن در گذشته «گروههای نزدیک به ایران زمام امور سیاسی عراق را در دست دارند» و گفته باید ساختارهای سیاسی تغییر کند و توازن جدیدی میان اقلیتها ایجاد شود، توازنی که از دید واشنگتن باید به سود جریانهای همسو با غرب باشد.
بنابراین، یکی از برنامههای اصلی افتتاح کنسولگری اربیل نیز مقابله با گروههای مقاوت است، چیزی که معاون وزیر خارجه آمریکا نیز هنگام افتتاح کنسولگری آنرا تایید و بر تعهد واشنگتن به مقابله با گروههایی که او "شبهنظامیان ایرانی" خواند تأکید کرد.
در چنین فضایی، آمریکا که دیگر امکان مداخله نظامی گسترده در عراق را ندارد، بر تمرکز بر حضور در شمال عراق و تقویت روابط با اقلیم به عنوان یک ضرورت استراتژیک روی آوردهاست تا بتواند جای پای خود را در عراق تثبیت کند.
حضور قدرتمند آمریکا در اربیل به دولت بغداد این پیام را منتقل میکند تا زمانی که گروههای مقاومت در عراق نفوذ و قدرت دارند، سطح همکاری واشنگتن با بغداد در تمامی زمینهها محدود باقی خواهد ماند.
