پس از موفقیت‌های گسترده دولت سوریه در بازپسگیری اراضی تحت اشغال مخالفان با حمایت روسیه و جبهه مقاومت و اضمحلال توان معارضین برای چانه‌زنی بر سر میز مذاکرات، در حالی که روسیه برای از بین بردن آخرین باقی‌مانده‌های گروههای تروریستی- بویژه داعش- در سوریه تلاش می‌کند تا از این طریق تلاش واشنگتن برای تداوم حضور در خاک سوریه به بهانه وجود داعش را خنثی سازد، ایالات متحده بر آن است تا با تداوم دادن به بحران زمینه‌های تحقق سیاست‌های خود را در سوریه و منطقه فراهم آورد.
الوقت- رقابت آمریکا و روسیه در جنگ سوریه را می‌توان از هر حیث یادآور و یا حتی موجب بازآفرینی فضای رقابتی آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد دانست. در حال حاضر نیز علی‌رغم رقابت و اهداف متعارض دو کشور از حضور نظامی در صحنه تحولات سوریه و حمایت آنها از نیروهای متخاصم در جنگ اما همچنان به مانند دوران جنگ سرد این دو قدرت فرامنطقه‌ای تاکنون از رویارویی مستقیم نظامی به شدت حذر کرده و حتی تفاهم نامه پیشگیری از حوادث و تامین امنیت نظامیان در جریان عملیات در سوریه در تاریخ 20 اکتبر 2015 بین وزارتخانه دفاع روسیه و ایالات متحده امضا و به اجرا درآمد. در آخرین مورد از این توافقات روسای جمهور دو کشور در حاشیه اجلاس «اپک» در ویتنام که در ماه نوامبر گذشته برگزار شد، در بیانیه‌ای مشترک توافق کردند تا کانال‌های ارتباطی نظامی موجود را به منظور تضمین امنیت نیروهای مسلح آمریکا و روسیه و همچنین جلوگیری از وقوع رخدادهای خطرناک حفظ کنند. اما با وجود این تاکیدات مشاهده می‌شود که در طی یک ماه اخیر چندین بار هواپیماهای دو طرف تا مرز درگیری پیش رفته‌اند. در همین رابطه 24 نوامبر یک مقام پنتاگون در گفتگو با شبکه خبری سی ان ان مدعی شد «پروازهای «ناایمن» روس‌ها به حدی رسیده است که خلبان‌های آمریکایی در وضعیت «آماده‌باش» قرار گرفته‌اند تا آماده پروازهای غیرقابل پیش‌بینی باشند». همچنین در آخرین مورد از این تهدیدات روز چهارشنبه 13 دسامبر دو جنگنده F-22 نیروی هوایی آمریکا جهت رهگیری، هواپیمای جنگی روسیه در آسمان سوریه در نزدیکی رود فرات به پرواز در آمدند. اکنون پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا با وجود توافقات و وجود کانال‌های ارتباطی نظامی برای هماهنگی میان دو کشور در طی یک ماه اخیر شاهد تکرار تهدیدآفرینی نیروهای نظامی دو طرف و به عبارتی نادیده گرفتن توافقات فی‌مابین هستیم؟ و اینکه آیا در صورت تداوم این رخدادها می‌توان شاهد درگیری میان نظامیان دو کشور مشخصاً هواپیماهای جنگی آنها در آسمان سوریه در آینده بود؟
اهداف متعارض
به طور حتم بخش مهمی از علل تهدیدآفرینی نیروهای روسیه و آمریکا در یک ماه اخیر را می‌توان ناشی از دلایل متفاوت ورود نظامی این دو قدرت فرامنطقه‌ای و ذی‌نفوذ در تحولات منطقه به صحنه جنگ سوریه دانست. این تعارضات در پهنه وسیعی از موضوعات نسبت به ژئوپلتیک سوریه و از دریچه آن ترسیم شاکله آینده نظم منطقه‌ای غرب آسیا مشاهده می‌شود. بر این اساس پس از بروز جنگ در سوریه و حمایت مادی، تبلیغاتی و سیاسی محور غربی- عربی از مخالفان مسلح برای سرنگون کردن حکومت مستقر که متحد روسیه و ایران در عرصه تحولات منطقه محسوب می شود، روسیه به حمایت از متحد خود در تقابل با گروههای تروریستی مانند داعش و جبهه‌النصره روی آورد. بر این اساس اکنون پس از موفقیت‌های گسترده دولت سوریه در بازپسگیری اراضی تحت اشغال مخالفان با حمایت روسیه و جبهه مقاومت و اضمحلال توان معارضین برای چانه‌زنی بر سر میز مذاکرات، در حالی که روسیه برای از بین بردن آخرین باقی‌مانده‌های گروههای تروریستی- بویژه داعش- در سوریه تلاش می‌کند تا از این طریق تلاش واشنگتن برای تداوم حضور در خاک سوریه به بهانه وجود داعش را خنثی سازد، ایالات متحده بر آن است تا با تداوم بحران، زمینه‌های حضور و تحقق سیاست‌های خود را در سوریه و منطقه فراهم آورد. لذا مشاهده می‌شود که 11 دسامبر(20آذر) گذشته دونالد ترامپ در گزارش دوره‌ای به نمایندگان کنگره حمله جنگنده‌های ائتلاف آمریکایی علیه نیروهای سوریه و نیروهای حامی آن را کاملا قانونی و مشروع و به عنوان بخشی از مأموریت «ائتلاف جهانی ضد داعش» به رهبری آمریکا عنوان کرد. مقامات نظامی و سیاسی روسیه معتقدند که آمریکا از عملیات هوایی نیروهای روسیه علیه باقی مانده تروریستهای داعش برای پیشبرد مقاصد خود جلوگیری می‌کند. "فرانس کلینتسوویچ" نائب رئیس کمیته امور دفاع و امنیت شورای فدراسیون (سنای) روسیه گفت آمریکا با ایجاد تشکیلات جدید نظامی متشکل از تروریستهای فراری در سوریه، درصدد تکرار همان سناریویی است که آنها در دهه 80 قرن گذشته در زمان جنگ افغانستان و علیه اتحاد جماهیر شوروی بکار بردند و گروههای مسلح تروریستی در افغانستان را با هدف مقابله با نیروهای شوروی تشکیل و آموزش دادند. بر اساس گزارش مرکز روسی آشتی نیروهای متخاصم در سوریه، ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا حدود شش ماه است از اردوگاه پناهجویان در منطقه "الخاصک» بعنوان پایگاهی برای آموزش تروریستهایی که از مناطق مختلف سوریه گریخته اند، استفاده می کند. قصد آنها این است که تشکیلات نظامی تحت عنوان «ارتش جدید سوریه» با هدف مبارزه با نیروهای دولتی سوریه تشکیل دهند.
تأکید بر حضور نامشروع
بخش دیگری از دلایل تهدیدآفرینی و مواجهات اخیر در سوریه مربوط به مبنای حقوقی و قانونی حضور نیروهای دو طرف است که در آن برخلاف روسیه که با دعوت رسمی دولت سوریه وارد کارزار جنگ با گروههای تروریستی- تکفیری شده است، ایالات متحده به صورت خودسرانه و بدون مجوز شورای امنیت از سال 2014 در خاک سوریه حضور نظامی یافته است. بر این اساس پس از اعلام مقامات نظامی پنتاگون مبنی بر پرواز هواپیماهای سوری در مناطق تحت کنترل ائتلاف به رهبری آمریکا، "واسیلی گراسیموف" معاون وزیردفاع روسیه تاکید کرد که آمریکا و ائتلاف بین المللی حق ندارند هیچ منطقه ای در خاک سوریه را منطقه تحت کنترل خود بنامند، برای اینکه بدون موافقت دولت سوریه دلیل قانونی برای حضور نیروهای این کشور در سوریه وجود ندارد. از این رو دولت روسیه در پی فراهم کردن زمینه‌های خروج نیروهای آمریکایی از سوریه برای تثبیت اوضاع این کشور پس از داعش و جلوگیری از تعیین معادلات سیاسی آینده از رهگذر نقش‌آفرینی دولت‌های غربی- عربی می باشد.
حسین آرمند/
